آیا عقل به تنهایی توان درک حسن و قبح اشیاء را دارد و یا باید در درک این مساله به شرع رجوع کند؟ مثلاً عقل، خود قبح ظلم و حسن عدل را می‌فهمد و یا این‌که باید ابتدا شرع این حسن و قبح را جعل کند و عقل تابع باشد.
اشاعره از اهل سنت معتقدند که حسن و قبح شرعی است[1] و در مقابل ایشان، شیعه و معتزله با اعتقاد به عقلی بودن حسن و قبح، صف‌آرایی کرده‌اند.
اما در این میان ابن‌تیمیه به دنبال طرح دیدگاه سومی است. او دیدگاه اشعری را بدعتی می‌داند که اولین بار توسط او بنا گذارده شد.[2] اگرچه وی حسن و قبح شرعی را قبول نمی‌کند و به عقلی بودن آن حکم می‌کند، اما آن را با شرایطی خاص می‌پذیرد.[3] او ضمن به چالش کشیدن دیدگاه حسن و قبح عقلی از منظر معتزله و شیعه، آن‌ها را در این مساله یکسان شمرده است.[4]
ابن‌تیمیه در فرق میان حسن و قبح عقلی خود با حسن و قبح عقلی معتزله بیان می‌کند که دیدگاه وی، قدر الهی را می‌پذیرد، در حالی‌که نظر حسن و قبح عقلی معتزله، قدر را نفی می‌کند.[5]
اگرچه پذیرش عقل در باب حسن و قبح از سوی ابن‌تیمیه از نقاط قوت است، اما در کلام وی ملاحظاتی است:
- او به رهبر اعتقادی اکثریت اهل سنت که اشاعره هستند (ابوالحسن اشعری) توهین کرده است و حسن و قبح شرعی را بدعت خوانده است.
- شیعه و معتزله در مساله حسن و قبح نظر یکسانی ندارند و همسان‌شماری ایشان در این مساله از طرف ابن تیمیه خطا بوده است.
- معتزله آن‌گونه که ابن‌تیمیه می‌گوید قدر را در دیدگاه عقلی خود نسبت به حسن و قبح رد نمی‌کنند.[6]

پی‌نوشت:

[1]. ابوالحسین اشعری به خاطر این اعتقاد از مسلک استاد خود یعنی ابو علی جبائی، جدا شد؛ شهرستانی، عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق: محمد بدران، قم، نشر الشریف رضی، چاپ سوم، 1346 ق؛  ج 1، ص 44.
[2]. ابن تیمیه، الرد علی المنطقیین، بیروت، نشر دار المعرفه، ص 421.
[3]. همان، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبدالرحمن قاسم، مدینه، مجمع الملک فهد، 1416ق ؛ ج 8، ص 428.
[4]. همان، بیان تلبیس الجهمیه فی تاسیس بدعهم الکلامیه، تحقیق: جمعی از محققین، چاپ اول، 1426 ق؛ انتشارت ملک فهد، ج 8، ص 446. ابن تیمیه، مجموع الفتاوی، ج 8، ص 428.
[5]. همان، الرد علی المنطقیین، بیروت، نشر دار المعرفه، ص 431.
[6]. ابوحیان توحیدی، علی بن محمد، البصائر و الذخائر، تحقیق: وداد القاضی، بیروت، دار صادر، چاپ چهارم، 1419 ق؛  ص 148.