پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اخوان المسلمین یکی از جمعیت‌های بزرگ سیاسی در دوران معاصر است. این جمعیت توسط حسن البناء تأسیس شد و اکنون در کشورهای مختلف جهان عضو دارد، ولی با این حال نتوانسته است، به یک فعالیت گسترده سیاسی موفق دست یابد؛ در این‌که چه عامل یا عواملی باعث شده است، که این جمعیت بزرگ سیاسی نتواند به نتیجه‌ای مطلوب دست یابد، سخن فراوان است، اما به نظر می‌رسد، مهم‌ترین عامل به نتیجه نرسیدن انقلاب اخوان، در نداشتن رهبری کاریزما و مذهبی نهفته باشد.
با مشاهده سیر تحولات اخوان المسلمین این نتیجه به‌دست می‌آید، که رهبران اخوان، دارای خط فکری ثابتی نیستند و طبق مقتضای زمان، منِش سیاسی و اصول کاربردی آنان تغییر می‌کند، گاهی ارتباط با اسرائیل را منع کرده و حتی به جنگ اسرائیل رفته‌اند[1] و گاهی نیز صلح با اسرائیل را پذیرفته و پیمان کمپ دیوید را تایید کرده‌اند.[2] گاهی با استعمار پیر انگلیس و آمریکا مبارزه کرده‌اند[3] و گاهی نیز در صدد همکاری با آنان بوده‌اند.[4] گاهی از انقلاب ایران تعریف و تمجید کرده‌اند و گاهی نیز شیعیان را اهل بدعت و ایرانیان را مجوس خوانده‌اند.[5]
بنابراین می‌توان گفت: شاید علت اصلی این تذبذب و تشتت فکری جمعیت اخوان المسلمین در فقدان رهبری مذهبی و معنوی و کاریزما باشد. زیرا جمعیت اخوان از همان ابتدای به‌وجود آمدن، از نداشتن رهبری معنوی رنج می‌برده است. حسن البناء اگر چه شخصیتی معتدل و مبلغی فعال بود، ولی یک معلم بود، یک عالم دینی نبود؛ یا سید قطب اگر چه روشن‌فکری مبارز بود، ولی یک عالم مذهبی نبود و در نهایت نیز به‌خاطر نداشتن علم دینی و مذهبی، به وادی تکفیر سوق پیدا کرد و جوامع اسلامی را به جوامع جاهلی تشبیه کرد.[6] و راه را برای تکفیر گسترده مسلمانان باز کرد؛ یا شیخ قرضاوی[7] اگر چه مدتی نیز در دانشگاه الازهر درس خوانده است، ولی از روحیه‌ی کاریزمایی برخوردار نیست و بسیار احساسی عمل می‌کند، گاهی سخن از وحدت و تقریب می‌گوید و گاهی نیز با سخنانش آتش‌بیار معرکه می‌شود و موجبات تکفیر و کشتار شیعیان را فراهم می‌کند.[8]
بنابراین به نظر می‌رسد که علت اساسی شکست اخوان، فقدان رهبری معنوی و کاریزما باشد.

پی‌نوشت:

[1]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص18
[2]. هضیبی؛ دومین رهبر اخوان، مذاکرات انور سادات با اسرائیل را به شرط اینکه به نفع فلسطین باشد تایید کرد. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393،ص22؛
[3]. مصلحی صادق، آشنایی با جریانات سلفی جهان اسلام اخوان المسلمین، موسسه آفتاب خرد، 1393، ص19
[4]. محمد مرسی از اعضای فعال اخوان المسلمین، زمانی که به ریاست جمهوری مصر رسید، با آمریکا همکاری کرد و حتی پیمان کمپ دیوید و همکاری با اسرائیل را نیز پذیرفت.
[5]. پایگاه اطلاع رسانی مرکز بررسی های اسلامی، سخنان استاد سید هادی خسروشاهی در تاریخ 16/تیر/1392،«دیدگاه شیخ قرضاوی درباره : شیعه، تكفیر و فتوا - بخش نخست».
[6]. ژیل کوپل، فرعون و پیامبر، ترجمه حمید احمدی، انتشارات کیهان، 1382ش، ص42.
[7]. شیخ یوسف قرضاوی از رهبران فکری اخوان المسلمین است.
[8]. پایگاه اطلاع رسانی مرکز بررسی‌های اسلامی، سخنان استاد سید هادی خسروشاهی در تاریخ 16/تیر/1392،«دیدگاه شیخ قرضاوی درباره : شیعه، تكفیر و فتوا - بخش نخست».

نویسنده: مجتبی محیطی