پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ رهبری یک جریان علمی مذهبی، باید به‌دست فردی با سطح بالای علمی و فقهی در شریعت باشد؛ و گرنه ضعف علمی، باعث ایجاد انحراف در مسیر و گمراه شدن پیروان این جریان خواهد بود. اتفاقی که پیامبر (صلی الله علیه و آله) با تعیین ائمه (علیه السلام) از وقوع آن جلوگیری نمود؛ اما محمد بن عبدالوهاب، با این ضعف پیروان خود را به‌شدت از مسیر منحرف کرد.
بسیاری از محققین در توانایی‌های علمی محمد بن عبدالوهاب تردید ابراز داشته‌اند. این در حالی است که وهابیت سعی دارد، از وی یک اندیشمند و عالم برجسته تصویرسازی کنند و او را ازجمله اندیشمندانی دانسته‌اند، که امت پیامبر به او بر سایر امت­‌ها افتخار می­‌کند!
اعتراف به این ضعف، هرگاه از طرف خود وهابیت بیان شده باشد، تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. یکی از این افراد آلبانی است. آلبانی در بین وهابیت، شخصیت علمی و رجالی معتبری است. او درباره محمد بن عبدالوهاب می‌گوید: «محمد بن عبدالوهاب شناختی از احادیث و علوم مربوط به حدیث نداشت.» خود آلبانی، تلاش بسیاری برای بر حذر داشتن مردم از تمسک به احادیث ضعیف در فقه و عقاید سلفی داشت، ولی به‌عکس او، محمد بن عبدالوهاب در امر فقه و حدیث توجهی به این نمی­‌کرد و درواقع شناختی از این علوم نداشت.»[1]
آلبانی برای اثبات این ضعف محمد بن عبدالوهاب، به یک سند اشاره می‌کند؛ او به رساله «آداب المشی الی الصلوة» استناد کرده و می‌­گوید: در این کتاب بنگرید که در مطلع آن روایتی از ابوسعید خدری آمده است؛ در حالی‌که این حدیث به دو علت ضعیف است و هر کدام آن دو، برای عدم حجیت کافی است. علاوه بر آن، این روایت مخالف دیدگاه ابن­ تیمیه است، که توسل به غیر از خدا را نمی‌پذیرفت؛ در حالی­‌که در این روایت این­‌گونه آمده است، که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هنگام بیرون آمدن از منزل برای رفتن به مسجد این دعا را زمزمه کنید: «اللهم إنی أسألک بحق السائلین علیک، وبحق ممشای هذا...[2] خدایا! من از تو درخواست می‌کنم، به حق دعا کنندگان نزد تو! و از تو می‌خواهم به حق این گام‌هایی که برمی‌دارم ...»
برادر ابن عبدالوهاب که او نیز از مخالفین وی بوده است، می‌گوید: «در این زمان مردم گرفتار کسی شده­‌اند، که خود را به کتاب و سنت منتسب می­‌سازد و احکام الهی را استنباط می­‌کند و بر عالمانی که سخن او را نپذیرند، تهمت کفر می­‌زند؛ درحالی‌که او حتی یکی از ده خصلت اهل اجتهاد را ندارد.»[3]
حسن بن فرحان، از مخالفین افراط‌‌‌گرایی در وهابیت، به ضعف علمی محمد بن عبدالوهاب توجه کرده است و می‌گوید: «با مطالعه کتاب­‌های شیخ محمد، پی بردم که او چندان عالم محقق و دقیقی نبوده است، به‌خصوص که ضعف علمی او در حدیث و تاریخ، هویداست و بینش عالم مسلمان با این دو علم شکل می­‌گیرد. از این‌‌رو، وی در محکوم کردن شرک و بدعت، سخت‌گیری می­‌کند و برای این عمل، به اطلاق نصوص صحیح و صراحت نصوص ضعیف استناد می­‌جوید و در صدور احکام تکفیری، بر احادیث ضعیف، ساختگی و قیاس فاسد تکیه می­‌کند.»[4]

پی‌نوشت:

[1]. مقاله نگاهی به بنیان‌گذار وهابیت، محمدعلی موحدی پور، مجله سراج منیر، شماره دو، موسسه دارالاعلام حضرت آیت الله مکارم شیرازی
[2]. همان.
[3]. الصواعق الالهيه، شیخ سلیمان بن عبدالوهاب النجدی، ص 15، بی‌تا، بی‌نا.
[4]. داعيه وليس نبيا، حسن بن فرحان المالکی، ص 141 ـ 142،بی‌تا، بی‌نا.