پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از آنجا که برخی از افراد اهل حق و شاخه‌ها و شعبه‌هایی از این مسلک به شدت برای شیطان ملعون احترام قائل و قداست قائلند، برای قداست او دست به توجیهات و استدلال‌هایی زده‌اند. این عده از اهل حق برای شیطان تقدس قائل‌اند و شیطان را -که در اصطلاح آن‌ها ملک طاووس است- از فرشتگان مقرب خدا می‌دانند و معتقدند که مخالفت شیطان با سجده کردن بر آدم طبق مشیت الهی بوده و در ظاهر از درگاه خداوند رانده‌ شده ولی در باطن مورد توجه و لطف خداوند هست.[1]
عقیده این عده از اهل حق که معتقد به قداست شیطان هستند، با عقاید اسلامی کاملاً تفاوت دارد. در متون اسلامی شیطان دشمن انسان معرفی‌شده است و باعث انحراف انسان از راه راست می‌شود. در قرآن آیات متعددی بیانگر رابطه انسان با شیاطین هست. بنا بر متون اسلامی بطلان تبعیت از شیطان واضح و مبرهن است. اکنون با کمک برخی از آیات و روایات به بررسی رابطه انسان با شیطان می‌پردازیم.
- برخی از آیات قرآن شیطان را در زمره کافران معرفی کرده است: «وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ [سوره بقره/34] و هنگامی‌که به فرشتگان گفتيم برای‌ آدم سجده و خضوع كنيد، همگی‌ سجده كردند جز شيطان كه سرباز زد و تكبر ورزيد (و به خاطر نافرمانی‌ و تكبر) از كافران شد!» و نیز«إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُواْ إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا [سوره اسراء/27] چراکه اسراف‌کاران برادران شیطان‌هایند و شيطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است.»
- در برخی دیگر از آیات شیطان جزو فریبکاران معرفی‌شده است: «يَا بَنِي آدَمَ لاَ يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطَانُ كَمَا أَخْرَجَ أَبَوَيْكُم مِّنَ الْجَنَّةِ يَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِيُرِيَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ يَرَاكُمْ هُوَ وَقَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاء لِلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ [سوره اعراف/27] ای‌ فرزندان آدم! شيطان شما را نفريبد آن‌چنان‌که پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد و لباسشان را از تنشان بيرون ساخت تا عورتشان را به آن‌ها نشان دهد، چه اينكه او و همكارانش شما را می‌‌بينند و شما آن‌ها را نمی‌‌‏بينيد (اما بدانيد) ما شياطين را اوليای‌ كساني قراردادیم كه ايمان نمی‌‌‏آورند.» و نیز می‌فرماید «...وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلاَّ غُرُورًا [سوره اسراء/64] شيطان جز فريب و دروغ وعده‌‏ای‌ نمی‌‌‏دهد.»
- در برخی آیات، شیطان دوست و سرپرست آدم‌های بی‌دین است: «إِنَّا جَعَلْنَا الشَّيَاطِينَ أَوْلِيَاء لِلَّذِينَ لاَ يُؤْمِنُونَ [سوره اعراف/27] ما شياطين را اوليای‌ كساني قراردادیم كه ايمان نمی‌‌آورند.»
- در برخی از آیات الهی شیطان خودبزرگ‌بینی داشته و خود را برتر دانسته است: «قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَاْ خَيْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِينٍ [سوره اعراف/12]
- در برخی از آیات کتاب خداوند جایگاه شیطان و پیروانش را جهنم معرفی کرده است: «قَالَ اذْهَبْ فَمَن تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَآؤُكُمْ جَزَاء مَّوْفُورًا [سوره اسراء/63] فرمود: برو! هر كس از آنان از تو تبعيت كند جهنم كيفر آن‌ها است، كيفری‌ است فراوان!»
- در برخی از آیات آمده است که شیطان دشمن انسان است: «وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا [سوره اسراء/53]
با توجه به آیات ذکرشده نسبت شیطان با انسان کمی روشن می‌شود و حال‌آنکه برخی از نویسندگان اهل حق به خاطر اعتقادی که به قداست شیطان دارند، دست به توجیه مسئله رانده شدن شیطان زده‌اند و سعی می‌نمایند تا به مخاطب بگویند اگرچه در ظاهر شیطان از درگاه خداوند رانده‌شده است، ولی همچنان از مقربان درگاه الهی است «شيطان از ديد عارف محكی‌ است كه بار لعنت را به دوش می‌‌كشد، يعنی‌ از یک‌سو مورد لعن و نفرين قرار می‌‌گيرد و از سوی‌ ديگر وظيفه‌ای‌ كه در دستگاه خلقت بر دوش دارد را به‌جا می‌‌آورد، يعنی‌ مانع بودن، تا هر نالایقی به حريم راه پيدا نكند. داشتن دورویه‌ی متضاد از هم كه همان دو قطب مثبت و منفی‌ است. اين دو قطب متفاوت از هم در كلام‌های‌ يارسان با واژه‌ی‌ «كوپه‌سا» تعريف پیداکرده است و در اين دوره‌ی‌ كلامی‌ -كه حول محور دوقطبی بودن و ارائه‌ی‌ مفهوم خير و شر و يا همان معمای‌ هستی‌ بيشترين تعريف را به خود اختصاص داده- به‌کرات آمده است.»[2] و در این امر رازهایی نهفته است که ما علت آن را نمی‌دانیم و این در حالی است که آیات متعدد قرآن صراحت در دشمنی شیطان با انسان دارند.
اما از آنجا که اهل حق برای امام اول شیعیان امیرالمؤمنین (علیه‌ السلام) جایگاه ویژه‌ای قائل هستند، تا جایی که ایشان متهم به علی اللهی شده‌اند، به بررسی مقام شیطان در بیانات حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌ السلام) می‌پردازیم تا مطلب بیشتر روشن شود.
حضرت علی (علیه‌ السلام) شیطان را دشمن خداوند و پیشوای متعصبان نادان معرفی می‌کنند: «في ذم ابليس: فافتخر علي آدم بخلقه، و تعصب عليه لاصله. فعدو الله امام المتعصبين، و سلف المستكبرين، الذي وضع اساس العصبيه، و نازع الله ردا الجبريه. و ادرع لباس التعزز، و خلع قناع التذلل [3] در نكوهش ابليس می‌فرماید: به سبب آفرينش خود از آتش بر آدم فخر فروخت و به خاطر اصل و گوهرش عليه او عصبيت ورزيد. پس، اين دشمن خدا، پيشوای‌ متعصبان و سرسلسله مستكبران و خودبزرگ‌بینان است و همو عصبيت را پايه گزاری‌ كرد و بر سر ردای‌ جبروتی‌ و كبريا با خدا به كشمكش برخاست و جامه عزت و نخوت كه خاص خداوند است پوشيد و نقاب فروتنی‌ را به دور افكند.»
- ایشان شیطان را در دنیا خوار و ذلیل و در آخرت اهل آتش می‌دانند: «فجعله فی الدنیا مدحورا و اعد له فی الاخره سعیرا [4] پس او را در دنیا طرد شده و آتش جهنم را در قیامت برای او مهیا فرمود.» با وجود اینکه آیات متعددی در قرآن و روایات زیادی بر عدم تبعیت از شیطان اشاره دارند، چرا برخی از فرقه‌ها امر به تبعیت از شیطان می‌نمایند یا برای موجودی که به سبب عصیان از درگاه خداوند رانده‌ شده مقاماتی قائل هستند؟ مگر نه آن است که نص آیات و روایات تأکید صریح بر دشمنی شیطان با انسان دارد، پس چرا گروهی چشم‌بسته از متون اسلامی روی‌گردان شده و از جانب خود مطالبی را بیان می‌کنند که پایه و اساس دینی ندارد؟

پی‌نوشت:
[1]. خدابنده، عبدالله؛ شناخت فرقه اهل حق، تهران، امیرکبیر، اول، ۱۳۸۲ هـ. ش، ص ۱۴5
[2]. طاهری طیب، زبور حقیقت، مکریانی، عراق، اربیل، 2013، ص 16
[3]. سید رضی، نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، امام المنتظر (عج)، قم، 1380، خطبه 192، ص 380
[4]. همان
برای مطالعه بیشتر در این زمینه ن.ک به:
کتاب شناخت فرقه اهل حق، عبدالله خدابنده، امیرکبیر
نهج‌البلاغه، خطبه 192(معروف به خطبه قاصعه)