پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حدیثی داریم که می‌فرماید: «هنگام دعا خدا را به حق حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) و حضرت علی (علیه السلام) قسم بدهید». آیا ایشان بر خداوند حقی داشتند؟

بله در روایات و ادعیه فراوانی قسم دادن خداوند به حق پیامبر و آل پيامبر آمده است مانند این دعای معروف که به حضرت آدم تعلیم داده شد برای پذیرش توبه‌اش: «الهی یا حمید به‌حق محمد، یا عالی به‌حق علی، یا فاطر به‌حق فاطمه، یا محسن به‌حق الحسن، یا قدیم الاحسان به‌حق الحسین» و با این دعا و توسل توبه‌اش پذیرفته شد. آیت الله جعفر سبحانی به این سؤال که از آنجا که مخلوق حقی بر خالق ندارد، قسم دادن خداوند به حق مخلوق روا نیست، اینگونه پاسخ داده است: «اولاً این سخن، اجتهاد در مقابل نص است. چرا که اگر مخلوق حقی بر ذمه خالق نداشت، چگونه حضرت آدم و پیامبر اسلام یا ائمه اطهار در ادعیه و زیارات که از ایشان نقل شده است، خداوند را به حق بندگانش قسم داده‌اند؟ ثانیاً این خود خداوند سبحان است که برای بندگان صالحش، حقی بر ذمه خود پذیرفته است. مانند: «وَکانَ حَقّاً عَلَیْنا نَصْرُ المُؤْمِنِینَ[1] و یاری مؤمنان، همواره حقی است بر عهده ما. «کَذلِکَ حَقّاً عَلَیْنا نُنْجِ المُؤْمِنِینَ [2] همین گونه بر ما حق است که مؤمنان را رهائی بخشیم.» علاوه بر آیات فوق، روایاتی وجود دارد که به وجود حق مخلوق بر ذمه خداوند اشاره می‌کند. از جمله این روایت که: «حقٌ علی اللّه عون من نکح التماس العفاف ممّا حرم اللّه [3] بر خداوند است، آن کس را که برای عفاف و خودداری از محرّمات الهی ازدواج کند، یاری نماید.

یا این روایت: «قال رسول اللّه (ص) «ثلاثةٌ حق علی الله عَوْنُهم، منهم المِدْیانُ الذی یُرید الأَدَاء[4] یاری سه گروه بر عهده خداوند است: مجاهدی که در راه خدا می‌جنگد، برده‌ای که در ازاء پرداخت پولی به دنبال آزاد سازی خویش است و کسی که برای عفیف ماندن، ازدواج کند. البته واضح است که هیچ بنده‌‎ای از پیش خود، حتی اگر قرن‌های متمادی به عبادت خدا بپردازد، بر خداوند حقی ندارد. چرا که تمام حول و قوه او و نعمتی که به او داده شده است از خداوند است. او از پیش خود چیزی در راه خدا نمی پردازد تا در مقابل، مستحق ثواب و پاداش باشد. پس معنای حق بنده بر خداوند و منظور از حقّ بندگان خدا، در ادعیه و احادیث، مقام و منزلتی است که خداوند در مقابل طاعت و فرمانبرداری آن‌ها به آنان می‌بخشد و این بخشش، از روی فضل و عنایت حق است نه به جهت استحقاق بندگان.
بنابراین، حقّی که خدا را به آن قسم می‌دهیم، حقی است که خود خداوند بر ذمه خود پذیرفته است، نه حقی که بنده بر خداوند پیدا کرده باشد و اینگونه تعابیر، ناشی از لطف و عنایت خداوند متعال به بندگان صالح و شایسته است، تا جایی که خود را مدیون و بندگان خود را ذی حق می‌شمارد. در واقع این تعابیر، انسان‌ها را به طاعت و بندگی خداوند ترغیب و تشویق می‌کند.[5]

پی نوشت‌ها:

[1]. روم (30) آيه 47
[2]. يونس (10) آيه109.
[3]. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، انتشارات دنیای دانش، ص 448
[4]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، انتشارات دار الفکر، 1414 ق، ج 13، ص 168
[5]. سبحانی، جعفر، مرزهای توحید و شرک در قرآن، ترجمه مهدی عزیزان، قم، ص 209

منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی، مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی