پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از اشکال‌های مغرضین بر شیعۀ امامیه این است که: شیعه معتقد است امام علی ( علیه السّلام ) مصحفی غیر از مصحف متداول بین مسلمین دارد که هم اکنون نزد امام زمان ( علیه السّلام ) محفوظ است.

احسان الهی ظهیر نویسندۀ معروف وهّابی در کتاب الشیعه و السنة می‌نویسد: « شیعه مدعی است که امام علی ( علیه السّلام) مصحفی غیر از مصحف متداول بین مسلمین داشته است و هدف آنان از این شایعه ایجاد تفرقه در صفوف امت اسلامی است ».[1]

لذا با این اتهام جا دارد که دربارۀ مصحف امام علی بحث مختصری نموده تا جایگاه حقیقی آن روشن گردد.

آیا شیعه امامیه مصحف امام علی ( علیه السّلام ) را قرآنی مستقل و جدای از قرآن متداول بین مردم می‌دانند، همان‌گونه که احسان الهی ظهیر می‌گوید، یا این که آن را تفسیری برای قرآن کریم می‌دانند؟

امام علی ( علیه السّلام ) اعلم صحابه

ترمذی و دیگران نقل کرده‌اند که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: « من خانۀ حکمتم و علی درب آن است ».[2]

ابن عباس از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند که فرمود: « من مدینۀ علمم و علی درب آن است، هر کسی که ارادۀ علم می‌نماید باید از درب آن وارد شود ».[3]

علم امام علی به قرآن

امام علی ( علیه السّلام ) نسبت به علوم قرآنی از بقیۀ اصحاب آگاه‌تر و به تفسیر، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه آن آشناتر بود.

ابن مسعود نقل می‌کند: علی ( علیه السّلام ) مسلمین را مورد خطاب قرار داده و فرمود: « از من دربارۀ کتاب خدا سؤال نمایید، زیرا هیچ آیه‌ای نیست مگر آن‌که می‌دانم که شب نازل شده یا روز، در زمین هموار نازل شده یا کوهستان ».[4]

ابن ابی الحدید به سند خود از امام باقر ( علیه السّلام ) نقل می‌کند که بعد از طلوع فجر فقرا، مساکین و بقیه مردم دور علی ( علیه السّلام ) جمع می‌شدند، آن‌گاه امام علی ( علیه السّلام ) به آنان فقه و قرآن یاد می‌داد.[5]

ابن عساکر به سند خود از ابن مسعود نقل می‌کند: من نود سورۀ قرآن را نزد رسول خدا خواندم و قرآن را نیز نزد بهترین مردم ختم نمودم. عرض شد: بهترین مردم کیست؟ فرمود: علی بن ابی طالب ( علیه السّلام ).[6]

امام علی و جمع قرآن

با ملاحظه روایاتی که ذکر شد به خوبی روشن می‌شود که تنها کسی که لیاقت دارد تا این که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) او را برای امر عظیمی؛ چون جمع آوری قرآن انتخاب کند، علی بن ابی طالب ( علیه السّلام ) است.

متقی هندی نقل می‌‎کند که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به علی ( علیه السّلام ) امر فرمود تا مصحفی را که در خانه‌اش پشت فراش او بر اشیای مختلفی نوشته، در یک کتاب جمع‌آوری نماید.[7]

ابن ابی الحدید دربارۀ امیرالمؤمنین علی ( علیه السّلام ) می‌گوید: « همه بر این امر اتفاق دارند که تنها علی ( علیه السّلام ) در زمان رسول خدا قرآن را حفظ می‌نمود و اولین کسی بود که قرآن را جمع کرد ».[8]

امام باقر ( علیه السّلام ) فرمود: « هر کس ادعا کند که قرآن را آن‌گونه که نازل شده جمع کرده دروغ‌گو است. هیچ کس همانند علی بن ابی طالب و امامان بعد از او قرآن را جمع و حفظ نکرده‌اند ».[9]

خصوصیات مصحف امام علی ( علیه السّلام )

از مجموعه احادیثی که دربارۀ مصحف امام علی ( علیه السّلام ) وارد شده استفاده می‌شود که مصحف آن حضرت دارای امتیاز‌ها و خصوصیاتی است؛ که به برخی از آنان اشاره می‌کنیم:

1. بر اساس ترتیب نزول آیات قرآن مرتب شده.

2. منسوخ بر ناسخ مقدم است.

3. تأویل برخی از آیات به طور تفصیل نوشته شده.

4. تفسیر برخی از آیات به نحو تفصیل بیان گشته.

5. محکمات و متشابهات قرآن ذکر شده.

6. حرفی از قرآن کم و زیاد نشده.

7. اسامی اهل‌حقّ و باطل آورده شده.

8. به املای رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و خطّ امام علی ( علیه السّلام ) بوده.

اعتراف اهل‌سنت

با خصوصیاتی که برای مصحف امام علی ( علیه السّلام ) بیان شد جا دارد هر کس اسم آن را با خصوصیاتش می‌شنود در صدد دسترسی به آن بر آید، تا گنجینۀ علم آن بهره‌مند شود. تاریخ گویای آن است که برخی از علما درصدد دست‌یابی به آن برآمده‌اند.

سیوطی و دیگران از ابن سیرین نقل می‌کنند که گفت: « به من خبر رسیده که علی ( علیه السّلام ) قرآن را با کیفیت تنزیلش مکتوب داشته، چنان‌که به آن دسترسی پیدا نمایم به علم فراوانی رسیده‌ام ». آن‌گاه می‌گوید: آن کتاب را طلب نموده و حتی نامه‌ای به مدینه نوشتم تا از آن اطلاعی یابم، ولی به آن دست نیافتم.[10]

علت مخفی بودن مصحف امام علی

با دقت در تاریخ پی می‌بریم که بعد از آن که امام علی ( علیه السّلام ) قرآن را جمع آوری نمود آن را برای خود نگه داشت. البته قبل از آن نزد مردم آمده و به آنان ارائه نمود، ولی آنان قرآن علی ( علیه السّلام ) را نپذیرفتند.

صدوق در کتاب اعتقادات چنین نقل می‌کند: امیرالمؤمنین ( علیه السّلام ) بعد از آن که قرآن را جمع نمود با خود برداشته، وارد مسجد شد و فرمود: « این کتاب پروردگار شماست، همان‌گونه که بر نبی شما نازل شد، حرفی بر آن اضافه و از آن کم نشده است ». مردم در جواب آن حضرت گفتند: ما به قرآن تو احتیاجی نداریم، زیرا مثل قرآن تو نزد ما موجود است.[11]

از برخی روایات استفاده می‌شود که مصحف امام علی ( علیه السّلام ) از آن حضرت به فرزندش امام حسن ( علیه السّلام ) و سپس به امام حسین ( علیه السّلام ) و همین‌طور به فرزندان معصومش منتقل شده ‌است و الآن نیز نزد آخرین فرزند معصومش، یعنی امام مهدی ( علیه السّلام ) می‌باشد.

بنابراین مصحف امام علی ( علیه السّلام ) همان‌گونه که روشن شد، قرآنی جدای از قرآن موجود و حتی کمتر یا بیشتر از آن نیست، بلکه در حقیقت تفسیری برای آیات قرآن کریم است که با ترتیب خاصی به حسب نزول، تفسیر شده است. در آن، دریایی از علم و معرفت است که به همان جهت که اشاره شد مردم از برکات آن محروم شدند.

منابع:

[1]. الشیعه و السنة، ص 88.
[2]. صحیح ترمذی، ج 5، ص 637.
[3]. مستدرک حاکم، ج 3، ص 127.
[4]. الطبقات الکبری، ج 2، ص 338.
[5]. شرح نهج البلاغه، ج 4، ص 109.
[6]. ترجمۀ امام علی، ج 3، ص 26.
[7]. کنز العمال، حدیث 4792.
[8]. شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 27.
[9]. کافی، ج 1، ص 178.
[10]. تاریخ الخلفا، ص 185.
[11]. اعتقادات صدوق، ج 5، ص 885.