پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی دیگر از موارد اختلاف بین وهابیان و سایر مسلمین، توسل به اولیای الهی یا به تعبیری، وسیله قرار دادن آنان نزد خداوند متعال است. وهابیان آن را جایز نمی‌دانند، اما عموم مسلمین نه تنها آن را جایز می‌شمارند، بلکه در طول تاریخ به آن عمل کرده‌اند. توسل انواع و اقسامی دارد که نزد عموم مسلمین برخی از آن‌ها صحیح و بعضی باطل و دسته‌ای دیگر مورد اختلاف است؛ به همین دلیل هر کدام را با حکم آنها بیان می‌نماییم.

توسل در لغت و اصطلاح

توسل در لغت: یعنی انجام دادن عملی را تا به سبب آن به سوی خدا نزدیک شوم.[1]

توسل در اصطلاح: مقصود از توسل آن است که بنده چیزی یا شخصی را نزد خداوند واسطه قرار دهد تا او وسیلۀ قربش به خدا گردد.

انواع توسل

توسل و وسیله قرار دادن برای رسیدن به خداوند و حوائج خود بر چند نوع است:

1. برخی از آنها به اتفاق مسلمانان جایز است.

2. دسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای به اتفاق مسلمانان جایز نیست.

3. گروهی دیگر مورد اختلاف بین وهابیان و مسلمانان است.

موارد اتفاق بر جواز

1. توسل به خدا و ذات و اسماء و صفاتش

خداوند متعال می‌فرماید: « و الله الأسماء الحسنی فادعوه بها... ».[ اعراف / 80 ] « و برای خدا است اسم‌های پسندیده، پس او را به آنها بخوانید ».

ترمذی به سند خود از بریده نقل می‌کند: پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) شنید که مردی خداوند را به ذات، صفات و اسمائش قسم می‌دهد؛ پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: « تو خدا را به اسم اعظم‌اش خواندی، اسمی که اگر به آن خوانده شود اجابت می‌کند و اگر به آن سؤال شود عطا می‌کند ».[2]

2. توسل به طاعت و ایمان

شیخ عبد العزیز بن باز می‌گوید: « هم چنین یکی از اقسام توسّل جایز، توسل به اعمال صالح است؛ در روایت آمده است: گروهی در غاری محبوس شدند و هر کدام با وسیله قرار دادن اعمال صالح خود از خداوند خواستند که او را نجات دهد: یکی خدا را به نیکی به پدر و مادر قسم داد. دیگری، به عفت از زنا سوگند داد. آن یکی به ادای امانت یاد کرد؛ در این هنگام خداوند همۀ آنان را نجات داد ».[3]

3. توسل به قرآن کریم

احمد بن حنبل از عمران ین حصین نقل می‌کند که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: « قرآن بخوانید و با آن از خداوند سؤال و درخواست کنید... ».[4]

4. توسل به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در روز قیامت

توسل به پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در قیامت یعنی این که مردم در روز قیامت حضرت را وسیله قرار داده و از او بخواهند تا نزد خداوند از آنها شفاعت کند. بخاری از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند: « مؤمنان در روز قیامت دور هم جمع می‌شوند، و می‌گویند: چه خوب است اگر پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ما را شفاعت کند... آن‌گاه نزد پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمده و از وی طلب حاجت می‌کنند؛ آن حضرت نیز از آنان شفاعت می‌کند.

5. توسل به آثار پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در زمان حیات

احمد بن حنبل و دیگران نقل می‌کنند: پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) هنگامی که وضو می‌گرفت، مردم به جهت تبرک به آب وضوی حضرت ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نزدیک بود که خود را به هلاکت اندازند.[5]

6. توسل به دعای پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) در حال حیات

پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به این دلیل که شخصیّتی عظیم و جلیل القدر است، دعایش رد نمی‌شود، لذا می‌توان برای به رسیدن به خواستۀ خود از خدا به دعای او توسل جست.

7. توسل به ذات پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) قبل از آمدن به دنیا

حاکم نیشابوری نقل می‌کند: « حضرت آدم ( علیه السّلام ) بعد از آن که خطایی از او سر زد، عرض کرد: بار خدایا تو را به حقّ محمد سوگند می‌دهم از من بگذری خداوند فرمود: ای آدم چه کسی به تو این کلمات را یاد داد؟ عرض کرد: بار خدایا بر ساق عرش دیدم چنین نوشته شده است: « لا إله إلّا الله، محمد رسول الله » از این فهمیدم که رسول تو کریم‌ترین انسان‌ها نزد توست، زیرا اسم او را با اسم خودت مقرون ساختی. خداوند فرمود: آری، تو را بخشیدم، او آخرین پیامبران و از ذریۀ تو است و اگر نبود تو را خلق نمی‌کردم ».[6]

8. توسل به انبیا و اولیا در حیاتشان

ابن تیمیه می‌گوید: ترمذی به طریق صحیح نقل کرده که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به شخصی دستور داد، این چنین خدا را بخواند: « اللهّم إنّی أسألک و أتوجّه إلیک بنبیّک ». ابوبکر نزد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمد و عرض کرد: من قرآن را فرا می‌گیرم، ولی آن را فراموش می‌کنم. حضرت فرمود: بگو: « اللّهمّ إنّی أسألک بمحمّد نبیّک و... ».[7]

موارد اتفاق بر عدم جواز

1. توسل به طاغوت: خداوند متعال می‌فرماید: « یریدون أن یتحاکموا إلی الطّاغوت و قد أمروا أن یکفروا به ».[ نساء / 60 ] « می‌خواهند برای داوری نزد طاغوت و حکّام باطل بروند با این که به آنها دستور داده شده که به طاغوت کافر شوند ».

2. توسل بهبتان: خداوند می‌فرماید: « و یعبدون من دون الله ما لا یضرّهم و لا ینفعهم و یقولون هؤلاء شفعاؤنا عندالله ».[ یونس / 18 ] « آنها غیر از خدا چیزهایی را می‌پرستند که نه به آنان می‌رساند و نه سودی می‌بخشد و می‌گویند: اینها شفیعان ما نزد خدا هستند ».

موارد اختلاف

همان‌گونه که اشاره شد، وهابیان و عموم مسلمانان در برخی از اقسام توسل اختلاف دارند که عبارت‌ است از:

1. توسل به ذات حقّ، مقام و جاه پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اولیای الهی در حیات برزخی.

2. توسل به دعای پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اولیای الهی در حیات برزخی.

3. توسل به آثار پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و اولیا در حیات برزخی

منابع:

[1]. لسان العرب، مادۀ « وسل ».
[2]. صحیح ترمذی، ج 5، ص 515.
[3]. سنن ترمذی، حدیث 3475.
[4]. مسند احمد، ج 4، ص 445.
[5]. صحیح بخاری، ج 1، ص 55؛ مسند احمد، ج 4، ص 329.
[6]. مستدرک حاکم، ج 2، ص 615.
[7]. التوصل إلی حقیقة التوسل، ص 310.