پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ رقص و سماع از بدعتی زشت از جانب صوفیان است که در میان ایشان موافقان سرسخت و مخالفان جدی نیز دارد. اصولاً ایشان برای آموزه‌های خود، آدابی را ذکر می‌کنند. درباره‌ی سماع نیز ذوق و نفس هر کدام از بزرگان تصوف که موافق سماع بوده‌اند، آدابی را برای سماع‌گذار، اعم از پوشش و نحوه و مکان برگذاری آن تراشیده است.

هجویری صاحب کشف المحجوب که از کتب معتبر و متقدم صوفیه است در باب احکام سماع کتابش[1]، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن قشیری صاحب رساله‌ی قشیریه که آن هم از کتب اربعه‌ و معتبر تصوف است در باب سماع کتاب[2] و ابوالمفاخر یحیی باخرزی، صوفی صاحب‌نام قرن هشتم و صاحب فصوص الآداب در آداب السماع این کتاب[3]، از چند و چون سماع پرده‌ برداشته و به توضیح و توجیه این بدعت همت گماشته‌اند.

ایشان گاهی سماع را بر نماز نیز مقدم کرده‌اند. چنان‌که در احوالات مولوی، شاعر و صوفی پرآوازه سنی مذهب آورده‌اند که روزی در حضور مولوی، موسیقی می‌زدند و او مشغول سماع بود و ذوق‌ها می‌کرد. در این زمان یکی از مریدان خبر آورد که وقت نماز رسیده و اذان می‌گویند. مولوی لحظه‌ای صبر کرد و گفت: نِی نِی آن (اذان) نماز دیگر و این سماع، نماز دیگر![4]

افراط در سماع و ارزش‌دهی به این بدعت تا جایی رسید که برخی از بزرگان صوفیه همچون مرتاضیِ مرتاضان هندی و بودا، رقص و سماع را جایگزین خوراک و غذا کردند. فصوص الآداب می‌نویسد: و اهل وجد را سماع، قائم مقام و بدل طعام می‌شود و ازو همان قوّت می‌یابند که از طعام. عزیزانی که در دو روز و در سه روز یک‌بار افطار کنند، چون نفس ایشان مشتاق غذا و قوت گردد اگر سماع شنوند در وجد آیند. ایشان را معادل طعام گردد که به همان سماع قوّت یابند و به طعام التفات ننمایند ... و به این غذا و قوّت چند روز دیگر را طی کنند.[5]

وی در جایی دیگر در رابطه با سماع کنندگان می‌گوید: سماع، قومی را همچون دارو و دواست و قومی را چون غذا و طایفه‌ای را همچون بادویزن[6] که مگس تشویش خواطر متفرقه را ساعتکی از خود براند![7]

بدعت سماع در تصوف گاهی حکم مگس‌پرانی را نیز می‌یابد تا در سایه‌ی تعالیم آموزه‌های صوفیانه، دراویش به این مقام نیز برسند و با رقص و آواز و انجام حرکات موزون! افکار پریشان خود را متمرکز کنند. ایشان باید پاسخ‌گو باشند که آیا این رفتار ناهنجار و تعابیر عجیب صوفیانه در قاموس عرفان و مسیر سیر و سلوک الی الله جایگاهی دارد؟!

منابع:

1- کشف المحجوب هجویری، مقدمه دکتر عابدی، ص 587
2- رساله‌ی قشیریه، تصحیح فروزان‌فر، ص 621
3- فصوص الآداب باخرزی، چاپ دانشگاه تهران، ص 206
4- مناقب العارفین افلاکی، ص 342
5- اورادالاحباب و فصوص الآداب ص 186
6- بادبزن، بادزن
7- اورادالاحباب و فصوص الآداب ص 238