پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حال و مقام از اصطلاحات رایج در عرفان و تصوف است. بزرگان تصوف در عدد و شماره مقامات اختلاف دارند. اما ابونصر سراج طوسی در کتاب اللمع شماره آنها را هفت دانسته است که به ترتیب زیر است.
1-توبه 2-ورع 3-زهد 4-فقر 5-صبر 6-توکل 7-رضا[1]
اولین مقام توبه
قال الله تعالی:« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا...»[2] ای کسانی که ايمان آورده‌ايد به درگاه خدا توبه کنيد، توبه ای از روی اخلاص باشد.
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله): «إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَي قَلْبِي وَ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِي كُلِّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً»[3] گاهي کدورت روي قلبم مي‌نشيند و من در هر روز هفتاد مرتبه استغفار مي‌کنم.
قال الله تعالی «وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُومِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»[4] اى مؤمنان همگى به درگاه خدا توبه كنيد اميد كه رستگار شويد.
و بدان که توبه اندر لغت به معنی رجوع باشد؛ چنانکه گویند:«تاب، ای رجع» پس بازگشتن از نهی خداوند بدانچه خوب است از امر خداوند حقیقت توبه بود و پیغمبر(صلی الله علیه و آله) گفت:«الندم توبه» پشیمانی توبه باشد.[5]
توبه اصل جمله مقامات است و کلید همه حالهاست. اول مقام سالکان است و هر آنکس را که توبه نباشد، او را هیچ حال نباشد. بایزید گفت: علامت انتباه پنج چیز است: چون نظر با ضعف نفس کند احتیاج به حضرت عزت ظاهر کند و چون گناه را یاد کند استغفار کند و چون اهل بلا بیند عبرت گیرد و چون ذکر خدای کد فخر آورد و چون یاد آخرت کند شاد شود[6] و بعد از انتباه[7] یقظه[8] باشد و یقظه مرد را به طلب رساند و بعد از یقظه توبه باشد و بعد از آن محاسبه.
ذوالنون مصری گفت: توبه عوام از گناه باشد و توبه خواص از غفلت. از موسی پرسیدند که توبت چیست؟ گفت آن است که از هر آنچه علم ذم آن کرده توبه کند به چیزی که مدح آن کرده باشد و ابوالحسین نوری گفت: نشان صحت توبت آن است که از ماسوی‌الله توبت کند و دایم به زبان نصیحت گوید:
ای در طلب گره‌گشایی مرده
در وصل بزاده و ز جدایی مرده
ای بر لب بحر، تشنه در خاک شده
وی بر سر گنج در گدایی مرده
از ابوالحسن مغازلی پرسیدند که توبت چیست؟ گفت: توبت بر دو نوع است: توبت انابت و توبت استجابت. توبت انابت خوف باشد از قدرت حق‌تعالی و توبت استجابت حیا از حق‌تعالی است.[9]

منابع:
1-تاریخ فلسفه، ص 265
2-سوره تحریم، آیه 8
3- مستدرك‏الوسائل، ج 5، ص 320
4-سوره نور، آیه 31
5-کشف المحجوب، ص 430
6-عوارف المارف، ص 183
7-انتباه: [ اِ تِ](ع مص) بیدار گردیدن(منتهی الادب)،(ناظم‌الاطباء)،(آنندراج)
8-یقظه:[ یَ قَ ظَ / ظِ / یَ ظَ / ظِ](از ع ،اِمص) بیداری و هشیاری(ناظم الاطباء)
9- عوارف المارف، ص 183