پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کتاب التعرف، یکی از کتب منبع متصوفه است که جزء چهار کتاب اصلی و اربعه‌ی ایشان به شمار می‌آید. نویسنده‌ی آن ابوبکر محمد بخاری کلابادی، صوفی حنفی مذهب قرن چهارم هجری است. وی در این کتاب، عرفانی زاهدانه بر پایه‌ی عقاید اهل سنت برای تصوف به تصویر می‌کشد و اثر او مقارن با دوره‌ای است که مردم و فقها بخاطر جریان حسین بن منصور حلاج به شدت از مسلک تصوف منزجر هستند، در دفاع از تصوف نوشته می‌شود.

نام این کتاب بیان‌گر نیت مؤلف آن است که قصد داشت با بیان طریقت و روش مشایخ نامی و سردمداران تصوف، اسباب آشنایی مشتاقان را با تصوف به وجود آورد و به همین علت کتاب را التعرّف لمذهب اهل التصوف نامید. این اثر در قرون بعد چنان مورد توجه صوفیان قرار گرفت که جملات عجیبی در وصف آن به زبان آورده و بود و نبود این کتاب را به موجودیت تصوف گره زده و گفتند: «لَولا التعرّف لَما عُرِفَ التصوف»[1] اگر کتاب تعرف نبود، هرگز تصوف شناخته نمی‌شد و یا «لَولا التعرّف لَبطَلَ التصوف»[2] اگر کتاب تعرف وجود نداشت، حتماً مسلک تصوف باطل می‌شد!

همان‌گونه که گفته شد، رویکرد نویسنده‌ی این اثر به عنوان منبع صوفیه، برمبنای مذهب عامه بوده و نمی‌تواند برای صوفیان مدعی تشیع ملاک و معیار قرار گیرد. از این گذشته، در این کتاب مطالب خلاف واقع از لحاظ تاریخی نیز موج می‌زند که با شواهد مسلّم تاریخی نیز هم‌خوانی ندارد و کذب است.

برای نمونه در این کتاب آمده‌ است؛ و باز قصه‌ی ایمان علی چنان بود که پیغامبر نماز همی کرد با ابوبکر و خدیجه و بلال. علی اندر آمد و پنج ساله بود! و مر ایشان را گفت: همی چه کنید؟ و اندر نماز سخن گفتن حلال بود! گفتند: نماز همی کنیم. گفت: نماز چه باشد؟ گفتند: که همی خدای را پرستیم و پیغامبر وی را به اسلام دعوت کرد. گفت: بروم و پدر را بپرسم. سه گام رفت و چهارم یاد آمدش گفت، مرا پدر گفته است که هر چه محمد گوید آن کنم. بازگشت و ایمان آورد.[3]

وی این مزخرفات را به عنوان دلیلی برای برتری خلیفه‌ی اول اقامه می‌کند و بر خلاف شواهد تاریخی که در کتب معتبر اهل سنت هم آمده، متوسل به اکاذیب و قصه بافی گردیده‌ است. وی ابوبکر را از اولین نمازگزاران معرفی کرده، در حالی‌ که پیش از او پنجاه نفر اسلام را اختیار کرده‌ بودند. طبری در تاريخ خود به سند صحيح از محمّد بن سعد بن ابی وقّاص نقل می‌کند که به پدرم گفتم: آيا ابوبکر اول کسی بود که از شما اسلام آورد؟ گفت: نه، و به طور حتم قبل از او پنجاه نفر ديگر اسلام آورده بودند.[4] او سن امیرمؤمنان را پنج سال ذکر کرده، در حالی‎ که منابع تاریخی ولادت امیرالمؤمنین را در سال سی عام الفیل ذکر کرده‌اند و ایشان هنگام بعثت ده ساله بود. او در تحریفی دیگر علی علیه السلام را ناآشنا به نماز و دین معرفی می‌کند در حالی‌ که منابع معتبر از قول خلیفه‌ی دوم اهل سنت نقل می‌کنند که گفت: كنت انا و ابو عبيدة و ابوبكر و جماعة اذ ضرب رسول الله منكب على بن ابيطالب فقال يا على انت اول المؤمنين ايمانا و انت اول المسلمين اسلاما و انت منى بمنزلة هارون من موسى.[5] من با ابو عبيده و ابوبكر و گروهى ديگر بودم كه رسول خدا (صلى الله عليه و آله) به‌ شانه‌ی على بن ابيطالب زد و فرمود يا على تو از مؤمنين، اولين كسى هستى كه ايمان آوردى و تو از مسلمين اولين كسى هستى كه اسلام اختيار كردى و مقام و نسبت تو به‌ من مانند مقام و منزلت هارون است به‌ موسى!

خیل کثیری از منابع معتبر اهل سنت نیز امیرالمومنین علی علیه السلام را اولین نمازگزار می‌دانند. از ابن عباس نقل شده که گفت: اول من صلی علی[6] اول کسی که نماز گزارد، علی بود.

با این حساب مدعیان شیعه در تصوف، چگونه می‌توانند به معتبرترین کتاب صوفیه اعتماد کنند که نویسنده‌ی آن از روی تعصب و عناد از گفتن مطالب کذب ترسی ندارد؟ آیا می‌توان زهد و خلوص و مسیر سلوک را از همچین شخصیتی فرا گرفت؟!

منابع:

1- اسماعیل بن محمد مستملی، شرح التعرّف لِمذهب التصوف، ج۱، مقدمه روشن، ص۵
2- عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران، ج۱، ص۷۰
3- ابوابراهیم اسماعیل بن محمد مستملی، شرح التعرّف لِمذهب التصوف، ج2، مقدمه روشن، ص558
4- تاريخ طبری، ج 2، ص 316
5- ذخائر العقبى ص 58 / فصول المهمه ابن صباغ ص 125
6- تاریخ طبری ج2ص241- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج3ص256- جامع ترمذی ج2ص215 – مسند احمد ج4ص368 – کامل ابن اثیر ج2 ص22 – مستدرک حاکم ج4 ص336 – کفایت الطالب محمد بن یوسف گنجی شافعی باب 25