یکی از مسائلی که به غلط در بین افراد و عوام جامعه مطرح است و دست آویزی برای کسانی شده که قید و اهتمامی برای انجام مسائل و خصوصاً احکام و وظایف دینی ندارند، بحث توجه به باطن افراد و عدم قضاوت درباره ی ظاهر ایشان است و این ضرب المثل، نُقل زبان ایشان است که می گویند: دلت پاک باشد یا اصل دل است!
این حرف از این جهت که کامل نیست، اشتباه است. یعنی درست است که ظاهر افراد به تنهایی ملاک احراز شخصیت ایشان نیست، اما در صورت اجرا و عمل به قوانین اسلام همین قضاوت به ظاهر می تواند یکی از ملاک های احراز هویت اخلاقی برای آحاد جامعه باشد.
دین مبین اسلام برای ظاهر افراد یک جامعه هم برنامه دارد و همین برنامه ها باعث آن است که ظواهر حجت باشند و بتوان بر اساس آنها به قضاوت نشست. نمی توان به ظواهری که روایات از آن تصویری نمایش داده اند و آنچه مربوط به آن است پشت کرد و توقع داشت که باطن سالم و عاری از هرگونه خلل و نقص باشد. آری، از کوزه همان برون طراود که در اوست.

شخصی که ظاهر خود را برخلاف دستورات و آموزه های دین می آراید، این عمل نشان دهنده ی عدم باور قلبی آن فرد به مؤلفه های دین مبین است؛ چرا که اگر این باور در جان وی نفوذ کرده بود، می بایست برظاهر و اعمال ظاهری هم تاثیر می گذاشت. در واقع عمل به ظواهر پلی است برای رسیدن به باطن.
امام خمینی (ره) در رابطه با همین مسئله در تعلیقه بر شرح فصوص می فرمایند: «طریقت» و «حقیقت» جز از راه «شریعت» حاصل نخواهند شد، زیرا ظاهر، راه باطن است ... كسى كه چنین مى‏ بیند كه با انجام تكلیف هاى الهى باطن براى او حاصل نشد، بداند كه ظاهر را درست انجام نداده و كسى كه بخواهد به باطن برسد، بدون راه ظاهر، مانند برخى از صوفیان عوام، او هیچ دلیلى از طرف خداوند ندارد.[1]

سيّد مرتضى در كتاب «تبصره» به اين مضمون فرموده است: (صوفيان مى‏ گويند كه: ما واصليم به حق، و نماز و روزه و زكات و حج و احكام ديگر مقرّر شده كه سالك بدان مشغول شود و تهذيب اخلاق حاصل نمايد، و او را معرفت حاصل گردد، يعنى به حق رسد و چون واصل شد تكليف از وى برخاست و هيچ از شرايع دين بر او واجب نيست) [2]

اسلاف صوفیه با سوء استفاده از این باور ناصحیح، با تکیه بر این مطلب که همه چیز مربوط به باطن است، ظواهری که اسلام تاکید فراوانی بر آن داشته را کم اهمیت جلوه دادند و گاهی با ترک واجبات، بر این عقیده ی باطل جامه ی عمل پوشاندند.

منابع:
1- امام خمینی: تعلیقه بر شرح فصوص، ص 152.

2- تبصرة العوام: 49، حديقة الشيعه: 577.