در اینجا سعی بر این است که در حد توان به سئوالات زیر پاسخ داده شود:

آیا ذوالقرنین پیامبر است؟

چرا به وی ذوالقرنین می گویند ؟

آیا کوروش کبیر پیامبر است ؟

آیا کوروش کبیر همان ذوالقرنین است؟

جهت روشن شدن مطلب، قبل از ورود به بحث دلیلی که در این ارتباط آورده می شود را بیان نموده، برخی از واژگان آن را مختصرا توضیح خواهیم داد.

از ادله ای که درباره بحث ذوالقرنین بودن کوروش کبیر آورده شده است این آیه شریفه است: خداوند سبحان می فرماید: « وَ یَسْئَلُونَكَ عَنْ ذِی الْقَرْنَیْنِ قُلْ سَأَتْلُوا عَلَیْكُمْ مِنْهُ ذِكْراً » [1] ترجمه: « و از تو درباره ذو القرنین مى ‏پرسند. بگو: به‏ زودى از او یادى بر شما خواهم كرد.»

نكته‏ هایی در این آیه شریفه وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می کنم.

یکی از واژه های بکار برده شده در آیه «قرن» است که سه معنا دارد:

دوران طولانى

شاخ حیوان

حکومت بر شرق و غرب عالم

ذو القرنین را از آن جهت بدین وصف نامیده ‏اند كه یا حكومت طولانى داشته و یا آنكه دو رشته موى خود را مثل دو شاخ مى ‏بافته و یا روى كلاه او دو شاخك قرار داشته است.

شرق و غرب جهان: همچنین ممكن است مراد از «قرنین» شرق و غرب جهان باشد، [2] كه چون او به تمام شرق و غرب عالم سلطه پیدا كرده بوده «ذو القرنین» نامیده شده است.

حال با این مقدمات، این سئوال مطرح می شود که آیا ذوالقرنین پیامبر است ؟

در پاسخ به این سئوال، روایتی از امام باقر علیه السلام را مطرح می نماییم.

امام باقر علیه السلام فرمودند:

«ذو القرنین» پیامبر نبود، لیكن مرد صالحى بود كه خدا او را دوست مى ‏داشت و او قوم خود را به تقوا سفارش مى ‏كرد. مردم بر یك طرف سر او ضربه‏اى وارد كردند و او تا مدّتى ناپدید شد، پس از آن به سوى مردم بازگشت و دعوت خود را تكرار كرد، مردم به سمت دیگر سر او ضربه‏اى زدند. آن گاه امام علیه السلام فرمود: در میان شما نیز شخصى با این خصوصیات است. [3]

بنابر این به خاطر این دو ضربه به ذوالقرنین معروف بوده است و با توجه به این روایت وقتی ذوالقرنین پیامبر نباشد، به طور قطع کوروش کبیر نیز پیامبر نخواهد بود.

اما در پاسخ به سئوال چهارم که آیا کوروش کبیر همان ذوالقرنین است، وقتی به تفاسیر مراجعه می کنیم و اقوال مختلف را مورد بررسی قرار می دهیم، نهایت چیزی که دستگیرمان می شود این است که احتمالا کوروش، همان ذوالقرنین است، نه یقینا.

تفسیر نمونه با توجّه به اظهارات چند مورّخ یونانى و چند فراز از تورات [4] و كشف مجسمه‏ ى كورش در قرن نوزدهم میلادى كه تاجى با دو شاخ بر سر داشت، ذو القرنین را با كورش بیشتر تطبیق مى ‏دهد، ولى مرحوم شعرانى، در حاشیه تفسیر ابو الفتوح، ذو القرنین را همان اسكندر مقدونى مى‏ داند كه از سیزده سالگى شاگرد ارسطو بوده است. و صاحب تفسیر المیزان علامه طباطبایی (رض) در این باره بحث مفصلی کرده اند. و احتمالات زیادی را درباره مصداق ذوالقرنین  بیان کرده اند از جمله:

1. یکى از پادشاهان چین به نام "شین‏هوانک‏تى"

2. یکى از ملوک آشور

3. فریدون بن اثفیان بن جمشید پنجمین پادشاه پیشدادى ایران زمین‏

4. اسکندرمقدونى‏

5. یکى از تبابع اذواى یمن، یکى از ملوک حمیر که در یمن سلطنت مى‏‌کرده

6. کوروش یکى از ملوک هخامنشى در فارس

7. از انسانهاى ادوار قبل انسان

علامه طباطبائی (رض) احتمالات مختلف را بررسی می‌کند و اشکالات آنها را بیان می کند. احتمال مطابقت کوروش با ذوالقرنین در واقع از طرف سر احمد خان هندى و مولانا ابو الکلام آزاد در عصر اخیر بیان شده است.

علامه طباطبایی (رض) بعد از نقل قول طرفداران این نظریه ضمن اینکه به طور اجمال اشاره ای به اشکالات وارد بر این نظر می کنند،

این نظر را قابل قبول تر از بقیه نظرات می‌خوانند.[6]

به هر حال در اینكه ذو القرنین چه مدّت حكومت كرده؟

نام واقعى او چیست؟

چند سال عمر كرده؟

 آیا بشر بوده یا فرشته، پیامبر یا عبد صالح؟

اسكندر بوده یا كورش؟

چرا ذو القرنین نام دارد؟

امكاناتش چه بوده، محدوده‏ ى حكومتش كجا بود؟

طول و عرض و مشخصات سدى كه ساخت چه بود؟

چه زمانى زندگی می کرده است؟

آیا این سدّ همان دیوار چین است یا نه؟

سخنان بسیارى بیان شده و بحث در جزئیّات آن چندان مفید نیست. باید دنبال هدف‏ها رفت، نه مسائل جزئى زیرا در آنها هیچ رشدى نیست.

پی نوشت:

1. سوره الكهف (18): آیه 83

2. «قرنى الشمس» یعنى دو شاخ آفتاب كه مراد شرق و غرب عالم است.

3. تفسیر نور الثقلین كمال‏ الدین صدوق

4. كتاب اشعیا، فصل 46، شماره‏ى 28 و 11

5. ترجمه تفسیر المیزان  ج ۱۳ ص ۵۲۶

6. تفسیر نور، محسن قرائتی، ج 7، ص 216