پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ جامعه‌ی بشری به حکمِ عقلانیت، نیازمندِ ابزارهای تشویقی و تنبیهی است. تشویقِ نیکوکاران در جهت ترویجِ نیکی، و تنبیهِ زشت کرداران برای بازداشتن آنان از تخلّف. لیکن این قانونِ خردمندانه بعضاً با انحرافاتی از جنسِ نابخردی مواجه می گردد. از جمله‌ی این قوانینِ ناپسند، در آیین زرتشتی، بدین صورت است که اگر کسی با دیگری پیمان ببندد و از پیمانِ خود تخلّف کند، نزدیکان و خویشاوندان او، تا سیصد سال گرفتار عذاب خواهند بود و برای برخی از پیمان‌ها نیز تا هزار سال! البته برخی از اوستاپژوهان نیز گفته اند که خویشاوندانِ این پیمان شکن، باید هزار برابرِ ارزشِ پیمان را به عنوانِ خسارت به شخصِ مقابل دهند. برای مثال در اَوِستا، بخشِ وَندیداد، فرگرد چهارم، بند 5 الی 10 آمده است:

زرتشت پرسید: «ای دادار جهان استومند، ای اشون، کسی که "کشتزار پیمان" را بشکند تا چه اندازه گرفتارِ گناه خویش شود؟» اهورامزدا پاسخ داد: «گناه وی، نزدیک ترین خویشاوندانش را بدهکارِ تاوانی هزار برابرِ بهای آن پیمان کند.» [1]

و نیز، زرتشت پرسید: «ای آفریننده ی جهان جسمانی و ای مقدس بگو بدانم، هرگاه شخص از انجامِ عهد و پیمان به ارزشِ یک قطعه زمینِ آباد خودداری کند، کدام اشخاص گرفتار گناه وی خواهند بود؟» اهورامزدا پاسخ داد و گفت: «خویشان نزدیک وی در مدت یک هزار سال گرفتار گناهِ وی خواهند بود.» [2]

و شبیه به همین قانون در تخلّف از معامله ی گاو و گوسفند و... نیز وجود دارد. به گفته ی شاعر :

گـنه کــرد در بلـخ آهنـــگری     به شوشتر زدند گردن مسگری

به راستی چرا اگر کسی تخلّف کرد، خویشاوندان و نزدیکان وی باید هزار برابر میزانِ تخلّف، جریمه شوند؟ و یا به تعبیری دیگر (در برخی ترجمه‌ها)، چرا نزدیکان و خویشاوندان او تا هزار سال گرفتار عذاب خواهند شد؟

گرچه ممکن است برخی اصالتِ وندیداد را زیر سؤال ببرند. لیکن در پاسخ باید گفت که وندیداد یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اوستا در گذر تاریخ بوده که همواره مورد استناد پیشوایان این آیین قرار داشت. بزرگترین رهبران مذهبی زرتشتی، در هزاران سال اخیر بر اصالت این کتاب گواهی داده و آن را سخنان اهورامزدا و زرتشت دانسته اند.[3] گذشته از این، در منابع تاریخی می‌خوانیم: «يكى از خصائصِ بد مجازات‌هاى زمان ساسانى اين بود كه [حتی] مجازات جانى از خود او به خانواده‌‏اش سرايت می‌كرد و اعضاى خانواده (به خصوص اقرباى نزديك) هم مورد تعقيب واقع می‌شدند».[4]

پی‌نوشت:

[1]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم ۱۳۹۱، ج ۲ ص 689 - 690
[2]. وندیداد، پژوهش ژام دارمستتر، ناشر دنیای کتاب ، تهران ۱۳۸۴ ، ص 101
[3]. بنگرید به مقاله « نادیده گرفتن وندیداد ، خیانت به تاریخ »
[4]. حسن پيرنيا و عباس اقبال آشتيانى‏، تاريخ ايران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاريه، ص247 (تهران: انتشارات خیام، متن تاریخ مفصل).