پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اين نوشتار در نقد ديدگاه‏‌‌ نويسندگان ضد اسلامی است كه امام حسن (علیه السلام) و امام حسين (علیه السلام) را متهم به شركت در فتوحات و قتل‏‌عام‌ها در ايران  کرده‌اند. در اين نوشتار، اين ادعای کِذب را مورد بررسی قرار داده؛ باطل بودنش را اثبات می‌کنیم. ادعای معاندین این است که لشکر عرب در حمله به گرگان و طبرستان (مازندران)، در عصر خلافت عثمان، خونریزی‌های بسیار صورت دادند و حسنین (امام حسن و امام حسین) هم در این نبرد حاضر بودند! حال باید بررسی کرد، که گرگان و طبرستان چگونه فتح شد؟ و آیا امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) در فتح آن نواحی حضور داشتند یا نه؟

چگونگی فتح طبرستان و گرگان

بیشتر منابع دست اول تاریخی، فتح آن ناحیه را از راه صلح و بدون جنگ و خون‌ریزی نوشته‌اند. طبری می‌نویسد: «سعید به سال سی‌ام، آهنگ غزا کرد و سوی گرگان و طبرستان رفت... "کلیب بن خلف" گوید: سعید بن عاص با مردم گرگان صلح کرد... ادریس بن حنظله می‌گوید: سعید بن عاص با مردم گرگان صلح کرد».[1] بلاذری نیز در فتوح البلدان می‌نویسد که سعید بن عاص در زمان خلافت عثمان، با حاکم جرجان (گرگان) صلح کرد و او از آن پس به دستگاه خلافت، مالیات و خراج می‌داد.[2] ابن قتیبه از مورخان صدر اسلام که وفات او در سال 276 هجری بوده نیز می‌نویسد: «طبرستان توسط سعید بن عاص در زمان عثمان به صلح فتح شد».[3] مطهر بن طاهر مقدسی هم می‌نویسد که سعید بن عاص، در عصر خلافت عثمان، گرگان و طبرستان را با صلح فتح کرد.[4] ابن فقیه همدانی هم تأیید کرده که گرگان و طبرستان، در زمان خلافت عثمان، به دست سعید بن عاص به صلح گشوده شد.[5]

آیا حسنین در فتح گرگان و طبرستان حضور داشتند؟

بیان شد که اولاً طبق منابع کهن، گرگان و طبرستان به صلح گشوده شدند. اما پیرامون حضور حَسَنَین (یعنی امام حسن و امام حسین) در فتوحات باید به عرض رساند که این ادعا هم از حیث سند و هم از لحاظ دلالت، صحیح نیست. به تعبیری، حسنین، در فتح طبرستان و گرگان حضور نداشتند.
- منشأ ادعای کسانی که می‌گویند حسنین در فتح گرگان و طبرستان حضور داشتند، سخنی است که طبری نقل کرده است: «حدثنی عمر بن شبة قال حدثنی علی بن محمد عن علی بن مجاهد عن حنش بن مالک قال غزا سعید بن العاص من الکوفة سنة ثلاثین یرید خراسان ومعه حذیفة بن الیمان وناس من أصحاب رسول الله صلى الله علیه و سلم ومعه الحسن والحسین وعبدالله بن عباس وعبدالله بن عمر وعبدالله بن عمرو بن العاص وعبدالله بن الزبیر.[6] عمر بن شبـة برای ما نقل کرد که از قول علی بن محمد و او هم از علی بن مجاهد بن مسلم و او نیز از حنش بن مالک شنید که سعید بن عاص در سال 30 (در زمان عثمان) از کوفه به سمت خراسان حرکت کرد و به همراه او حذیفة بن یمان، و برخی از اصحاب رسول الله همچون حسن و حسین و عبدالله بن عباس ، و عبدالله بن عمر و عبدالله بن عمرو عاص و عبدالله بن زبیر بودند.» اما این نقل تاریخی، اشکال سندی دارد. چگونه؟ طبری خود هیچ گاه این روایت را تأیید نکرد. بلکه گفت عُمَر بن شبة این سخن را گفته است. جالب است که بدانیم این شخص متوفای 262 هجری در سامرا جزو مورخینِ مرتبط با دربار بنی‌العباس بود.[7] و جالب تر اینجاست که طبری می‌گوید عمر بن شبة این روایت را از زبان «علی بن مجاهد» نقل کرده است. این در حالی است که هم در منابع شیعه و هم در منابع سنّی، این شخص، بی‌اعتبار و دروغگو خوانده شده است. ابن حجر عسقلانی از بزرگان اهل سنت در مورد او می‌گوید: «از علی بن مجاهد بن مسلم، ضعیف‌تر و بی‌اعتبار تر کسی نیست». خطیب بغدادی دیگر عالم اهل سنت هم می‌گوید علی بن مجاهد بن مسلم از کسانی بود که روایت جعل می‌کرد. بزرگان اهل سنت او را دروغگو می‌دانند و در بی‌اعتباری او شکی نیست.[8] می‌بینیم که راویان این روایت (که خود طبری هم ابداً این روایت را تأیید نکرد) جزو جاعلین، دروغگویان و از درباریان بنی‌امیه و بنی العباس بودند. نکته جالب‌تر اینجاست که طبری پس از نقل این روایت، در صفحه بعد اسامی نامداران حاضر در این نبرد را بیان می‌کند اما نام حسنین را نمی‌آورد.
- بلاذری نیز در فتوح البلدان این روایت را نقل کرده است (گذشته از پاسخ بالا که ارائه کردیم) اما جالب اینجاست که او خود نیز به حضور حسنین در فتوحات، اطمینانی نداشت. چون در مورد روایت چنین گفت : «برخی چنین گفته‌اند...»
- گذشته از همه‌ی این‌ها، دکتر عبدالحسین زرینکوب، ادعای حضور حسنین در فتح گرگان و طبرستان را شایعه و محل اِشکال خواندند.[10]

چند پرسش از کسانی که مدعی هستند حسنین در فتوحات حاضر بودند

کسانی که اصرار می‌کنند حسنین در فتوحات حاضر بودند و سپس با سوء استفاده از احساسات ناسیونالیستی برخی، می‌کوشند که به اهل بیت توهین کنند، باید به این سؤالات پاسخ دهند:
- کسی که بدون دلیل و مدرک، کسی را متهم به جنایت می‌کند، می‌تواند مدعی انسانیت باشد؟ به تعبیری دیگر، کسی که از سَر عقده و کینه، دیگران را به بدترین شکل مورد اتهام قرار می‌دهد، چه انسانیتی برایش می‌ماند؟ مدعیان باید پاسخ دهند که سند و دلیلشان بر ادعای حضور حسنین در فتوحات (و ایضاً مشارکت ایشان در رفتارهای زشت دیگران) چیست؟
- آیا حضور یک شخص در یک مکان لزوماً به معنای تأیید دیگر افراد و رفتارهای آنان است؟ به فرض "محال" که امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) در این جنگ حاضر بودند، آیا حضور ایشان الزاماً به معنی تأیید همه رخ‌دادها است؟ چه بسا من یا شما به دلیلی خاص در جایی حاضر باشیم که حاضرین و رفتارهای آنان مورد تأییدمان نباشند.
- مردم گرگان و طبرستان در قرن 3-2 هجری و در اثر نهضت فرهنگی تبلیغی سادات علوی، مسلمان و شیعه شدند. چگونه ممکن است که حسنین (نعوذ بالله) خون بی‌گناهان را ریخته باشند، در حالیکه نسل بعدیِ مردم طبرستان و گرگان، در راه اهل بیت جانفشانی‌های بسیار کردند...
- جماعتی که به بهانه‌های مختلف و بر اساس دروغ‌ها، توهمات و بافته‌های ذهنی خود، به اهل بیت توهین می‌کنند، آیا حاضرند نسبت به جنایات امریکا و انگلیس و اسرائیل اعتراض کنند؟ چرا رگ گردن برخی، فقط در برابر اسلام برافروخته است؟ التماس تفکر و تحقیق!

پی‌نوشت:

[1]. تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر، 1375، ج 5، ص 2117-2118.
[2]. احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشر نقره، 1337، ص 469
[3]. ابن قتیبه، المعارف، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1992، ص 568
[4]. مطهر بن طاهر مقدسی، البدء و التاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه، 1374، ج 2، ص 868
[5]. ابن فقیه همدانی، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1349، ص 152-153.
[6]. تاریخ طبری، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1407 هـجری قمری، ج 2 ص 607.
[7]. محمد بن أحمد بن عثمان الذهبى، تذکرة الحفاظ، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج 2، ص 77.
[8]. أبوبکر الخطیب البغدادی، تاریخ بغداد، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج 12 ص 106.
[9]. تاریخ طبری، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1407 هـجری قمری، ج 2 ص 608؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده‏، تهران: نشر اساطیر، 1375، ج‏ 5، ص 2116.
[10]. عبدالحسین زرینکوب، تاریخ مردم ایران (2) کشمکش با قدرت‌ها، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1377، 346-347.

آخرین بروز رسانی: 1396/9/29