پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ماجرای معراج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) که جریان عروج حضرت از مسجد الاقصی به آسمان‌ها است، در قرآن در سوره اِسراء، آیه۱ و سوره نجم، آیات ۸ تا ۱۸مطرح شده است؛ در احادیث فریقین نیز به صورت متواتر نقل شده است؛[1] ولی درباره جزئیاتش مثل زمان معراج، مکان معراج، تعداد معراج‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و جسمانی یا روحانی بودن آن، نظرات متفاوت است.

در خصوص اینکه معراج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در چه سالی اتفاق افتاده، روايات فریقین، به شدت دارای پراكندگی است و اقوال متعددی را ارائه كرده‌اند.
- اینکه قبل از بعثت انجام شده است.[2] (این قول با روایاتی که کیفیت معراج را بیان کرده در تناقض است؛ زیرا در روایات آمده، پس از نماز عشاء از خانه ام هانی، این عروج صورت گرفته است، مگر اینکه تعدد معراج را بپذیریم و این قول را یکی از آن موارد بدانیم.)
- اینکه يك سال بعد از بعثت انجام شده است.[3]
- اینکه پانزده ماه بعد از بعثت انجام شده است.[4]
- اینکه هجده ماه بعد از بعثت انجام شده است.[5]
- اینکه هفت سال بعد از بعثت انجام شده است.[6]
- اینکه پیش از رحلت حضرت ابوطالب بوده، یا پس از آن؛ در سال‌های آخر اقامت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در شهر مکه انجام شده است.[7]
- اینکه در سال دوازدهم بعثت روی داده است.[8] اقوال دیگری نیز در تفاسیر و روایات آمده و غالب آنها بعد بعثت و قبل هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هستند.

طبق آیه اول سوره اسراء، مشخص می‌شود معراج در شب رخ داده است؛ در روایات از شب‌های زیر به عنوان شب معراج، نام برده شده است:
شب هفدهم ربیع الاول؛[9] شب بیست و هفتم رجب؛[10] شب هفدهم رمضان؛[11] شبی از شوال یا ربیع الثانی.[12]
مدت سفر آن حضرت نیز به سرزمین بیت المقدس و مسجد الاقصی و از آنجا به آسمان‌ها و بازگشت حضرت از معراج، بیش از یک شب طول نکشیده است[13] و به نقل از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نماز عشاء و نماز صبح را در مکه خواند.[14]

در زمینه نقطه آغاز و پایان معراج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز در روایات از خانه ام هانی، مسجد الحرام و شعب ابی‌طالب نام برده شده است.[15]
در توجیه این مسئله که قرآن کریم آغاز این سیر را مسجد الحرام ذکر کرده، گفته‌اند که عرب، همه مکه را حرم خدا می‌‏خواند. از این ‏رو، تمام آن، حکم مسجد و حرم خدا را داشته و خانه ام‌هانی داخل در حرم بوده است.[16] اما طبق روایات مذکور به اين نتيجه می‌‌رسيم كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ممکن است، معراج‌های مكرر داشته باشد و هر کدام از این سه مکان ذکر شده در یکی از معراج‌ها بوده است.

در کتاب کافی برای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دو معراج بیان شده،[۱7] حلبی تا سی معراج برای پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده[18] و شیخ صدوق در روایتی تعداد معراج‌های حضرت را ۱۲۰ مرتبه ذکر کرده است.[19] بنابراین اختلافی که در مکان، زمان و سایر جزئیات معراج، دیده می‌شود را می‌توان با این نظریه توجیه کرد.[20]

پی‌نوشت:
[1]. مجمع البیان، طبرسی، ج6، ص609.
[2]. «وعن أنس والحسن أنه كان قبل البعث.» الكشاف، زمخشری، ج2، ص647.
[3]. الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، مرداوی حنبلی، ج1، ص388.
[4]. التّفسير الحديث، محمّد عزّة دروزة، ج2، ص82.
[5]. «وقال أبوبكر محمد بن علی بن القاسم الذهبی فی تاريخه: أسرى به من مكة إلى بيت المقدس، وعرج به إلى السماء بعد مبعثه بثمانية عشر شهرا.» الجامع لأحكام القرآن، قرطبی، ج10، ص210.
[6]. تفسير البحر المحيط، ابوحیان اندلسی، ج7، ص9.
[7]. المیزان، علامه طباطبایی، ج13، ص30 و31.
[8]. منهج‌الصادقین، کاشانی، ج5، ص236.
[9]. «وَقِيلَ فِي سَبْعَ عَشْرَةَ مِنْ رَبِيعٍ الْأَوَّلِ.» تفسير البحر المحيط، ابوحیان اندلسی، ج7، ص9.
[10]. منهج‌الصادقین، کاشانی، ج5، ص236.
[11]. الطبقات‌الکبری، ابن سعد، ج1، ص۱۹۹199-200.
[12]. منهج‌الصادقین، کاشانی، ج5، ص236.
[13]. مجمع‌البیان، طبرسی، ج6، ص612.
[14]. التفسیر، عیاشی، ج3، ص34.
[15]. الطبقات الکبری، ابن سعد، ج1، ص200.
[16]. منهج‌الصادقین، کاشانی، ج5، ص235.
[17]. الكافی، شيخ كلينی، ج1، ص443.
[18]. السيرة الحلبية في سيرة الأمين المأمون، حلبی، ج1، ص404.
[19]. الخصال، شيخ صدوق، ج2، ص601.
[20]. المیزان، علامه طباطبایی، ج13، ص27-28 و 32.