پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ یهودیان ایران و برخی از کشورها همه ساله با فرا رسیدن ماه آبان و روز ٢۸ از ماه عبری حِشوان برای زیارت آرامگاه خاخام هاراو اورشرگا، فرزند ملا شموئیل از نسل داوود نبی به یزد می آیند. هاراو اورشرگا و فرزندانش از علمای بزرگ یهودی بودند. یکی از نکات قابل ذکر و مهم، تشرف نسل سوم اورشرگا یعنی خاخام(ملا) موشه بن اسحاق، یا ملا آقابابا به اسلام است.

خاخام هاراو اورشرگا،(1) برجسته‌ ترین شخصیت دینی یهودیان یزد در زمان قاجار، فرزند ملا شموییل و یکصد و سی و پنجمین نواده داوود نبی است. اجداد او در اوایل قرن ۱۶م از اروپا به روسیه و سپس از روسیه به سبزوار آمدند. پدر اورشرگا در دوره سلطنت آخرین شاه صفوی از سبزوار به یزد کوچ کرد. این خاندان، پشت در پشت، فقیه و مدرس تورات بودند.

اورشرگا در یزد به دنیا آمد. او در نوجوانی به مقام حاخامی رسید و از جوانی رهبر دینی یهودیان یزد شد. مقام دینی و عرفانی او چنان بود که در زمره بزرگ‌ ترین فقیهان و عارفان عصر خود جای داشت. تأسیس مکتب ‌خانه و مدرسه‌ ای دینی که شهرتی فراگیر یافت، یکی از خدمات او است.

خاخام اورشرگا در ۲۸ حشوان ۵۵۵۴ عبری (۱۳ آبان ۱۱۷۴ه.ش) در یزد از دنیا رفت و در همانجا به خاك سپرده شده است. مقبره او در کنار مقبره دانیال نبی در شوش، آرامگاه حبقوق نبی در تویسرکان، آرامگاه استر و مردخای در همدان، جزء بقعه های مورد احترام یهودیان است. هرساله به خصوص در سالگرد وفات این خاخام، افراد زيادی از شهرهای مختلف ايران و ساير كشورها به زيارت مقبره ايشان در يزد می روند.

شجره نامه خانواده شرگا عبارت است از: ملا قياس - ملا عبدالله - ملا دانی یل - ملا شموئل - ملا اور (هاراو اورشرگا)-  ملا مُشه - ملا ييسحاق – ملا مشه (ملا آقا بابا) - ملا اور- حاخام يوسف اورشرگا (مرجع دینی فقید یهودیان ایران پیش از انقلاب)...(2)

در شجره نامه فوق از اورشرگا، نسل سوم ایشان یعنی خاخام(ملا) موشه بن اسحاق، یا ملا آقا بابا، خاخام بزرگ یهودیان در دوره فتحعلی ‌شاه قاجار بود که در محله عودلاجان تهران ساکن بود.

خاخام ملا آقا بابا در سال ۱۲۳۷ه.ق ـ ۱۸۲۲م(حدود ۱۹۰ سال قبل) به همراه چند هزار نفر از پیروان یهودی اسلام آورد. مسلمان شدن این خاخام بزرگ یهود در تهران آنقدر مهم بود که در مجلس اسلام آوردنش، علمای بزرگی چون ملااحمد نراقی و میرزا بزرگ قائم ‌مقام هم در آن مجلس حاضر شدند.

شگفتی این رخداد اینجاست که ایشان پس از تشرف به اسلام، خیلی زود به کسوت روحانیون شیعه در آمد. نام اسلامی او میرزا محمد رضا جدید الاسلام یا فخر الاسلام است. ملا آقا بابا، نام یهودی ملا مشه قبل از گرایش به اسلام است.

شگفتی دیگر زندگی این خاخام مسلمان شده، تالیف "اقامت الشهود فی رد الیهود" است که این ردیه را به عبری بر علیه یهودیت نوشت. در سال 1292(ه.ش) آقای سید علی حسینی تهرانی آن را به فارسی ترجمه کرد. وی سرانجام در ۱۲۶۶ هجری قمری درگذشت و در مسجد مظفری تهران مدفون است.(3)

داستان فخر الاسلام محمدرضا مورد توجه مستشرقان غربی قرار گرفته بود. دانیل زادیک در کتاب «مباحثات دینی شیعیان امامی با یهودیان در اواخر قرن هجدهم و نیمه نخست قرن نوزدهم میلادی» با ترجمه جواد مرشدلو، ماجرای فخر الاسلام را چنین روایت می ‌کند: «کتاب فخرالاسلام سال‏ ۱۲۹۲ هجری (۱۸۷۵ میلادی) منتشر شد و منبع ارزشمندی از استدلال و ادله را برای مسلمانان فراهم آورد. تغییر دین او و احتمالاً کتابش، آن‌طور که گزارش شده است، باعث گرایش گروه‏ پرشماری از یهودیان به اسلام شد؛ در سال ۱۲۹۲/۶-۱۸۷۵ «بیش از هزار نفر» یهودی به اسلام گرویدند. این کتاب، زندگی اجتماعی یهودیان ایران را متحول و موجی از ردیه ‌نویسی‌ها و انتقادات را علیه آنان فراهم کرد.»

فخرالاسلام محمدرضا در مقدمه کتابش خود را چنین معرفی می‌ کند: «کمترین حقیر فقیر از سلسله علمای بنی‌ اسرائیل بودم و در میان ایشان از افاضل و اعیان بودم و همگی علمای بیت ‌المقدس و ارباب فهم آن طایفه به فضل و تتبع من معترف بودند و در تمام عمر مشغول به تحصیل علوم و مطالعه کتب سماوی و در مقام و متابعت رسوم انبیاء سلف و علمای خلف بودم و در آن تجسس و طلب به غیر از تمیز میانه حق و باطل ادیان و وصول به طریق حق و ایقان مطلبی و مقصودی نداشتم و پیوسته ظهور راه صواب را از مفتح ‌الابواب سائل بودم.»(4)

نتیجه آنکه خاخام هاراو اورشرگا و نسل و ذریه او برای یهودیان ایران و برخی از کشورها اهمیت زیادی دارند و همه ساله با فرا رسیدن ماه آبان و روز ٢۸ از ماه عبری حِشوان برای زیارت آرامگاه وی به یزد می آیند. از نکات قابل ذکر و مهم در این خانواده، تشرف نسل سوم اورشرگا یعنی خاخام(ملا) موشه بن اسحاق، یا ملا آقا بابا به اسلام است.

پی نوشت:
(1). Harav Oshargah
(2). ر.ک: دكتر يونس حمامي لاله زار، "هاراو اورشرگاء"، انجمن کلیمیان تهران، بهمن 84؛ پیام شمس ‌الدینی، "جلوه ‌هایی از همزیستی با کلیمیان یزد"،  سایت غول آباد؛ دانش‌نامه مردمی یزد؛ اندیشکده مطالعات یهود، "هاراو اورشرگا کابالیست ایرانی"، 5/ 11/ 2021 
(3). ر.ک: ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد، «محمدرضا جدیدالاسلام»؛ حاج بابا قزوینی یزدی، محضر الشهود فی رد الیهود، قم: موسسه فرهنگی- انتشاراتی حضور، 1378ش، مقدمه کتاب
(4). ره یافتگان،"خاخامی که حجت الاسلام شد!" 6 مرداد ۱۳۹۵