پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یوگا در لغت به معنای کار و عمل معنوی و در اصطلاح، به معنای ایستادن یا متوقف ساختن دخل و تصرف‌ها و معلوم‌سازی ذهنی است. بنابراین، برخلاف تصور عامه، واژه‌ی مزبور به معنای ارتباط و پیوند نفس انسان با یک واقعیت متعالی دیگر، همچون خدا و حقایق مطلق نیست.[1]
بنیان‌گذار این مکتب شخصی به نام «پَتَنجَلی»[2] می‌باشد که هدف یوگا را چنین بیان می‌کند: «یوگا، حذف مراتب ذهنی و نفسانی و عقلانی است.»[3]

یوگا هرچند دارای سابقه هزاران ساله است، به جهت رویکرد جدید و بازتولید نوین آن، می‌‏تواند مورد دقت نظر قرار گیرد. مکتب یوگا خدا را به عنوان نفسی متعالی می‌شناسد که از همه‌ی نفوس متمایز بوده و در جایگاه قدسیت قرار دارد. این مکتب مانند دیگر مکتب‌های هند معتقد است: «راه نیل به رهایی و آزادی، کسب معرفت مستقیم و بی‌واسطه درباره‌ی ماهیت نفس است.»[4] این معرفت خاص به ما می‌آموزد که ماهیت نفس از تمام چیزهای دیگر جهان متمایز و مستقل است و چیزی غیر از عالم ماده، از جمله بدن، ذهن و نفس می‌باشد؛ اما رسیدن به این دانش مستلزم این است که کارهای ویژه بدن، حواس، ذهن و عقل و همچنین نفس، محدود و سرکوب گردد و نادیده انگاشته شود.[5]

سیستم معنوی یوگا دارای انواع گوناگونی است:
1. مِنترِه یوگا مربوط به راهبه‌‏هایی است که در معبدهای تبتی به خواندن اوراد مشغول هستند. اساس این شبه‏‌آیین،‏ بر بصیرت و آگاهی درونی است که با بیان اصوات و کلمات به دست می‌‏آید.
2. کِرمه یوگا بر اساس تفکر شکل گرفته است. بر اساس این تفکر آرامش و سکوت و نیز بی‏‌برنامگی و بی‏‌نظمی، مهم‏‌ترین راه‏‌های کسب معنویّت است.
3. بهکتی یوگا به تمرکز بر مفهوم ماورایی تکیه دارد و برخی به اشتباه آن را یوگای عبادت می‌‏خوانند درحالی که از عبادت در آن خبری نیست.
4. در یوگای پاتانچلی(پتنجلی) هشت مرحله شمرده شده است که یوگیست باید یک به یک آن‌‏ها را طی کند.
5. در سیستم یوگا برای کالبد انسان، بدن‏‌ها، نادی‌‏ها و چاکراهایی ترسیم می‌‏شود که می‏‌تواند انرژی‌زایی کرده، معنویّت را بارور سازد.[6]

بنابر تفاسیر و مبانی گفته شده در بالا یوگا یک طریقت معنوی و عرفانی می‌باشد و آن‌چه که در اذهان مردم نسبت به یوگا وجود دارد که یوگا یک ورزش است، درست نیست. پس قبول این‌که یوگا فقط یک ورزش بدنی است که به‌کار چاقی و لاغری یا بدن‌سازی می‌خورد کوته‌نظری می‌باشد؛ درست است که یوگا در وهله اول ورزش به‌نظر می‌رسد، ولی در حقیقت مقدمه ورود به موضوعات دیگری است که هدف اصلی یوگا را باید در آن‌جا جستجو کرد.

پی‌نوشت:

[1]. معرفی مکتب‌های فلسفی هند، موهان‌داتا دریندرا، ساتیش‌چاندرا چاترچی، فرناز ناظرزاده‌کرمانی، چاپ 1، 1384 ، انتشارات مرکز مطالعات‌ ادیان و مذاهب، ص 556.
[2]. فرهنگ ادیان جهان، جان‌راسل هینلز، عسکری پاشایی، 1389، انتشارات ادیان و مذاهب، ص 692.
[3]. ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، داریوش شایگان، 1394 ، انتشارات امیرکبیر، ج2، ص 652.
[4]. معرفی مکتب‌های فلسفی هند، ساتیش چاندرا چاترجی، ترجمه فرناز ناظرزاده کرمانی، ص 547.
[5]. نقد و بررسی جریان‌های مدعی معنویت، علی محمدی، نشر ذکری، قم، ص 135.
[6].  آفتاب و سایه‏‌ها، محمد تقی فعالی، نگرشی بر جریان‌‏های نوظهور معنویّت‌‏گرا، تهران، انتشارات نجم‏‌الهدی، 1388، ص 84- 111.