پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در عالم هستی برخی از موجودات غیرمحسوس‌‏اند و با حواس طبیعی و عادی قابل درک نیستند. یکی از این موجودات جن است. جن که در اصل معنا مفهوم «پوشیدگی» دارد، از چشم انسان پوشیده است. قرآن وجود این موجود را تصدیق کرده و سوره‏ای به نام «جن» نیز در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهی از این موجود به «جان» تعبیر می‌‏شود.[1] ماهیت و حقیقت این موجودات چندان برای ما روشن نیست ولی از پاره‏‌ای آیات و روایات می‌‏توان به برخی از مشخصات این موجود دست یافت، از جمله:
1. از آتش آفریده شده و خلق آن پیش از خلق انسان است.[2]
2. جن نیز مانند انسان مکلف و مسؤول است.[3]
3. دسته‌‏ای از آن‌ها مؤمن و گروهی کافر، عده‏‌ای از آن‌ها نیک ‏کردار و برخی از آن‌ها زشت کردارند.[4]
4. بعضی از آن‌ها مرد و مذکر و پاره‏‌ای دیگر زن و مؤنث هستند و تولید نسل نیز می‏‌کنند.[5]
5. آن‌ها زندگی می‌‏کنند و می‌‏میرند.[6]
6. دارای شعور و اراده‏‌اند و می‏‌توانند با سرعت حرکت کنند. مانند قصه حضرت سلیمان (علیه‌السلام) و تخت بلقیس - ملکه سبا. [7]
7. مسخّر انسان می‎‌‏گردند. البته در این رابطه تنها در قرآن به قضیه حضرت سلیمان (علیه‌السلام) اشاره شده است که علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان‌‏ها، جن‌‏ها نیز در اختیار و به فرمان حضرت سلیمان (علیه‌السلام) بودند.[8]
8. در روایات آمده است که جن مؤمن برای پیامبران و امامان (علیهم‌السلام)، مسخر می‌‏شوند و خدمت می‌‏کنند و کسانی که به اذن الهی ولایتی دارند نیزمی‌‏توانند جنیان کافر را تحت فرمان خویش درآورند.[9]
9. از پاره‏‌ای آیات قرآنی و روایات معلوم می‏‌شود که جنیان به پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ایمان آورده‌اند.[10]
10. خداوند در آیه‏ ى 275 سوره ى بقره مى‏‌فرماید: «كسانى كه ربا مى‌‏خورند (در قیامت) برنمى‏‌خیزند مگر مانند كسى كه بر اثر تماس شیطان دیوانه شده (و تعادل خود را نمى‏‌تواند حفظ كند گاهى زمین مى‌‏خورد و گاهى به پا مى‌‏خیزد). مرحوم علامه‏‌ى طباطبایى در تفسیر این آیه مى‌‏فرماید: اگر چه آیه دلالت ندارد كه هرگونه جنون و دیوانگى ناشى از تماس شیطان باشد و لكن اشاره‏‌اى است بر این‌كه بعضى از دیوانگى‌‏ها از ناحیه شیطان است. و همین‌‏طور آیه دلالت بر این نمى‌‏كند كه این‌گونه تماس فعل خود شیطان باشد براى این كه شیطان به معناى شریر (شرور- مردم‏ آزار) است كه هم بر ابلیس اطلاق مى‏‌گردد و هم بر انسان‏‌هاى شریر و هم جنّیان شریر و ابلیس هم از طایفه جن است. اما آن چه یقینى است از دلالت آیه این است كه براى جنّ در این گونه تماس (كه حاصل آن دیوانگى است) شأنى است ولو این كه همه‏‌ى آن‌‏ها این گونه نباشند.[11] اما این‌گونه نیست كه شیطان سلطه‌‏اى قهرى و غیراختیارى بر انسان داشته باشد، بلكه سلطه شیطان، همه سلطه‏ فتنه و غرور است به این معنى كه انسان را دعوت به آلودگى مى‏‌نماید و به عبارت دیگر در راه هدایت دام مى‌‏گستراند، به فرموده قرآن: «(اى شیطان) بر بندگانم تسلط نخواهى یافت مگر گمراهانى كه از تو پیروى مى‏‌كنند.»[12]
11. این که جن در کجای زمین قرار دارد؟ به طور واضح و مشخص مطرح نشده است هر چند برخی از روایات به اماکنی که جنیان در آن‌جا حضور بیشتری دارند اشاره شده است. آن‌چه که مسلم است جن نیز مانند انسان موجودی است جسمانی با این تفاوت که انسان از خاک و جن از آتش است.
12. منظور از ظهور جنّ و شیطان این نیست كه از ماهیّت حقیقى خود خارج شوند و تغییر ماهیت بدهند بلكه به این معنى است كه در قوّه حسّ و ادراك انسان به صورت‌هاى مختلفى محسوس مى‌‏شوند. به همین جهت، گاهى جنیان به صورت یك آدم، گاهى موجودات كوچك، گاهى موجودات بزرگ با بدن‌ها و چشم‌ها و موهاى عجیب متمثّل مى‌‏شوند و شیطان نیز بصورت یک پیرمرد، گاهى بصورت جوان  ظاهر شده است. در روایتی مى‏‌خوانیم كه شیطان انگشت پاى مبارك امام سجاد (علیه‌السلام) را در حال نماز نیش می‌زند و مى‏‌خواهد حضرت را از توجه در نماز غافل سازد ولى امام با ذكر الهى از شرّ او نجات مى‌‏یابد.
13. آزار و اذیت جن به این معنا که الآن شایع هست و مردم از آن می‌گویند در مورد آزار و اذیت و یا این‌که به اشکال و چهره‌های مختلف حضور پیدا می‌کند و انسان‌ها را می‌ترساند، نمی‌باشد، البته همان‌طور که قبلا اشاره شد جن وجود دارد اما وجود جن دو نوع خوب و بد دارند، یعنی بنابر آن‌چه در روایات آمده اجنه مثل انسان‌ها دارای مؤمن و  کافر می‌باشند، پس جن مؤمن با انسان‌های مؤمن، خوب است و کاری با آن‌ها ندارد اما جن کافر، انسان‌های بد را ضرر می‌رساند و آن‌ها را اذیت ‌می‌کند.[13]
با نگاه به برخی آیات بر می‌آيد که اگر ما اجازه‌ی ورود به جنيان ندهيم، از بسياری از احوالات و افکار ما غافل‌اند و می‌توان با وارد شدن در قلعه‌ی شريعت الهی از تيررس حيله‌های آن‌ها به دور بود.‌‌ پس اين طور نيست که فکر کنيم حال که آن‌ها ما را می‌بينند و ما آن‌ها را نمی‌بينيم، آن‌ها اجازه داشته باشند به راحتی وارد حريم شخصی ما شوند و با ما مقابله نمايند .

14.  شیاطین و جنیان هیچ‌گونه تصرف و سلطه قهرى و غیراختیارى بر انسان ندارند و هرگونه انحرافى از ناحیه آن‏‌ها در مورد انسان صورت مى‌‏گیرد همراه با اختیار آدمى است، اما این كه بعضى سختى‌‏ها در زندگى انسان از ناحیه شیاطین است شكى نیست كه همه براى آزمایش و امتحان ماست. از این رو تفاوت است میان انحراف و سختى. انحراف براى مؤمنین نیست، اما چه بسا سختى براى آن‏‌ها باشد.

پی نوشت :

[1] . الرحمن، 39؛ حجر، 27.
[2] . حجر، 27؛ الرحمن، 15.
[3] . ذاریات، 56.
[4] . جن،11 و 14 و 15؛ احقاف،31.
[5] . جن، 6.
[6] . احقاف، 18.
[7] . نمل، 39 -38.
[8] . سبأ، 14 _ 12؛ انبیاء، آیه 82.
[9] . مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ دوم 1378 - ص 312 – 313.
[10] . جن، 1 ؛ احقاف، آیه 32 – 29.
[11] . الرحمن 39؛ حجر 27.
[12]  الرحمن 39؛ حجر 27.