پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ نماز جمعه عملی عبادی سیاسی و اجتماعی است که یکی از ثمرات و کارکردهای آن آگاهی بخشی و روشنگری پیرامون مسائل عبادی، سیاسی و اجتماعی است. همین مسئله باعث شده است که افراد و جریاناتی که سود و منافع دنیوی آن‌ها در غفلت و عدم آگاهی مردم نسبت به اعتقادات صحیح دینی، سیاسی و اجتماعی است، با نماز جمعه مخالفت کرده و به دنبال مانع‌تراشی برای عدم حضور مردم باشند. دراویش گنابادی ازجمله همین جریانات و گروه‌های است که به خاطر همان جنبه روشنگری و آگاهی بخشی که نماز جمعه دارد از حضور پیروان خود در نماز جمعه همواره ممانعت کرده است. نورعلی تابنده نماز جمعه را عملی سیاسی خوانده و در جهت تضعیف و کوچک شمردن آن می‌گوید: «راجع به آداب نماز که چطور باشد از احکام شریعتی است، کتابی بگیرید و بخوانید. البته رساله از کسی باشد که واقعاً یک‌قدری به او معتقد باشید. متأسفانه حالا خیلی‌ها سیاسی است. شما اوّل باید مرجع را بشناسید، بعد به او رجوع کنید. سیاسی به این معنی که خیلی راجع به نماز جمعه نوشته، نماز جمعه متروک بود کسی از شیعه‌ها در ایران نمی‌خواند اکثر علمای آن‌وقت جایز نمی‌دانستند و احتیاط می‌کردند. ولی حالا همه می‌نویسند. بعضی رساله‌ها را من دیده‌ام همین حالا هم چاپ می‌شود و نماز جمعه را نمی‌نویسند..»

گزارشات تاریخی خلاف این ادعای دروغ نورعلی تابنده را ثابت می‌کند. نماز جمعه از دوره حکومت شاه اسماعیل اول صفوی به‌تدریج در جامعه شیعی ایران گسترش یافت. نخستین نماز جمعه را در عصر صفوی، محقق کرکی در مسجد جامع عتیق اصفهان اقامه کرد. از دیگر امامان جمعه مهم این دوره شیخ بهایی، میرداماد، محمدتقی مجلسی، محمدباقر مجلسی، محمدباقر سبزواری و شیخ لطف‌الله اصفهانی بودند. [1] در دوره صفوی تألیف کتاب‌هایی حاوی خطبه‌های نماز جمعه متداول شد که کتاب «بساتین الخطبا» نوشته میرزا عبدالله افندی از مشهورترین آن‌هاست.

نماز جمعه از ابتدای حکومت شاه اسماعیل اول صفوی تا ابتدای حکومت پهلوی ادامه داشت و در دوران حکومت پهلوی چون ائمه جمعه به‌ویژه در شهرهایی مانند تهران چون ارتباط رسمی با حکومت پهلوی داشتند، غالباً از مقبولیت مردمی برخوردار نبودند و درنتیجه اقامه نماز جمعه نیز چندان رونق نداشت. [2] اما در برخی دیگر از شهرها نماز جمعه با استقبال مردم همراه بود. چون برخی علما بر پایه فتوا به واجب تخییری یا تعیینی نماز جمعه، آن را اقامه می‌کردند و همچنین وابسته حکومت نبودند، لذا نماز جمعه با اقبال عمومی مواجه می‌شد. [3] ازجمله این نمازها، نماز جمعه آیت‌الله اراکی بود که از سال ۱۳۳۶ ش تا پیروزی انقلاب اسلامی در مسجد امام حسن عسکری (ع) قم اقامه برگزار می‌شد. همچنین آیت‌الله سید محمدتقی غضنفری در شهر خوانسار از حدود سال ۱۳۱۰ تا زمان رحلتش ۱۳۵۰ قمری نماز جمعه را اقامه داشته است.

همه این‌ها نشان‌دهنده این است که در تاریخ تشیع ایران اسلامی، اگرچه نماز جمعه در برخی از شهرها به خاطر وابسته بودن به حکومت‌های مختلف، با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده ولی تقریباً در تمام ادوار تاریخی ایران اسلامی برگزار می‌شده است و علما در برگزاری آن مهم‌ترین نقش را ایفا کردند ولی نورعلی تابنده برای اینکه نماز جمعه را عملی سیاسی و حکومتی نشان دهد منکر برگزاری نماز جمعه در ایران می‌شود.

پی‌نوشت:
[1]. مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی، قم، ۱۳۷۴ ش، ج ۴، ص ۵۱۳
[2]. یزدی، وظایف روحانیت، ۱۳۷۵ ش، ص ۸۴
[3]. کشوری، احمدرضا، فرزانگان خوانسار، ۱۳۷۸ ش، ص ۱۳۳