متن مقاله
یکی از مبانی سلف‌گراها در کسب معارف دینی و فهم آن، ظاهرگرایی است. این مبنا بر محور ظاهر آیات و روایات در گردش است و به همین سبب از عقل در فهم متون استفاده نمی‌شود.[1]
مبنای ظاهرگرایی دربرگیرنده دو بعد است که با عناوین رد تاویل‌گرایی و انکار مجاز از آن یاد می‌شود. بُعد عدم تاویل‌گرایی در نگاشته‌ای دیگر مورد بحث قرار گرفت[2] و در این نوشتار به بعد دوم آن یعنی انکار مجاز پرداخته می‌شود.
انکار مجاز به این معناست که الفاظ باید حمل بر معنای حقیقی شوند و نباید در تصور و فهم آنان، مجاز را داخل دانست.
اندیشه انکار مجاز به گونه‌ای از سوی سلف‌گراها مورد تاکید قرار گرفته است که ابن‌تیمیه تقسیم لغت به حقیقت و مجاز را بدعت دانسته است.[3] در تایید کلام ابن‌تیمیه، بن‌عثیمین نیز می‌نویسد: «باید به اسماء و صفات خداوند به صورت حقیقت و نه مجاز ایمان داشت.»[4]
اما این کلمات برخاسته از تعصب و جمود گروه‌های سلف‌گرا، تنها در مقام گفتار باقی‌مانده و عرصه عمل از آن بهره‌ای نبرده است. از این روی آقای عبدالعظیم ابراهیم المطعنی در کتاب ارزشمند خود یعنی «رفع الملام عن الائمه الاعلام» به دنبال جمع آوری مسائلی است که ابن تیمیه و ابن قیم از مجاز استفاده کرده‌اند.[5]
افزون بر این مجاز را نباید آن‌گونه که ابن‌تیمیه می‌گوید بدعت (نوآوری) دانست. چرا که به اعتراف وی، ابن عباس که از سلف امت است، آیه «يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ ساقٍ.[قلم/42] (به خاطر بیاورید) روزى را که ساق پاها (از وحشت) برهنه مى‌گردد.» را حمل بر شدت امر می‌کند.[6]

پی‌نوشت:

[1]. جبرئیلی، محمد صفر، فلسفه علم کلام، فلسفه های مضاف، فصلنامه قبسات، پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، شماره 39-40، 1385 ش؛ ص 142.
[2]. سردرگمی وهابیت در مبانی
[3]. ابن تیمیه، تقی الدین، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم، مدینه، مجمع ملک فهد، 1416؛ ج 17، ص 113.
[4]. العثیمین، محمد بن صالح، فتاوی العقیده و ارکان الاسلام، جمع: فهد بن ناصر، ریاض، دار الثریا، چاپ اول، 1424؛ ص 13.
[5]. المطعنی، عبدالعظیم، المجاز عند الامام ابن تیمیه و تلامیذه بین الانکار و الاقرار، مکتبه وهبه، چاپ اول، 1416؛ ج 1، ص 11.
[6]. ابن تیمیه، تقی الدین، المستدرک علی مجموع فتاوی شیخ الاسلام، جمع: محمد بن عبدالرحمن بن قاسم، چاپ اول، 1418؛ ج 1، ص 71.