برهان امکان یکی از براهین اثبات وجود خداوند است که مورد توجه عالمان جهان اسلام قرار گرفته است. اشاعره نیز به عنوان یکی از فرق اسلامی در این زمینه قلم‌فرسایی کرده‌اند. فخر رازی از جمله عالمان بزرگ مکتب اشعری است که وجود خداوند را با همین برهان به اثبات رسانده است. وی می‌گوید:‌ «علت نیازمندی ممکن (چیزی که امکان وجود یافتنش می‌رود) به کسی‌که در او موثر است، امکان اوست.»[1] در توضیح باید گفت که برخی از متکلمان علت نیازمندی ممکن را حدوث می‌دانند و نه امکان، یعنی چون موجودی قبلا نبوده است و الان ایجاد شده، نیازمند به موثر است.
آمدی نیز که از جمله طرفداران اشعری است در اثبات وجود خداوند از برهان امکان استفاده کرده است.[2] جرجانی شارح کتاب مواقف (نگاشته عضد الدین ایجی از متکلمان اشعری) نیز به استفاده ایجی از برهان امکان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «فطرت به موجودی عاری از خصوصیات اقرار می‌کند. این وجود اگر واجب باشد، مطلوب است و اگر ممکن باشد،‌ محتاج به موثر است. در این صورت چاره‌ای جز منتهی شدن به واجب نیست.»[3]
در پایان باید به کلام یکی دیگر از علمای اشعری مسلک یعنی تفتازانی اشاره کرد که او نیز از برهان امکان و وجوب در مسیر اثبات خداوند استفاده می‌کند و از آن بهره می‌برد.[4]

پی‌نوشت:

[1]. رازی، فخر الدین، المحصل، عمان، دار الرازی، 1411 الف، ص 337.
[2]. آمدی، سیف الدین، ابکار الافکار فی اصول الدین، قاهره،‌ دار الکتب، 1423ق، ج 1، ص 227.
[3]. جرجانی، میر سید شریف، شرح المواقف، قم، الشریف الرضی، 1325، ج 8، ص 5.
[4]. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، قم، الشریف الرضی، 1409 ق، ج 16،‌ ص 4.