پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در قرن ششم میلادی یک راهب سیلانی به نام «بودیدارما» آیین بودا را به چین برد. او در «معبد شائولین» نُه سال به مراقبه پرداخت و پس از کسب محبوبیت، آیینی مرکب از بودا و تائوئیسم به نام ذن بودیسم ایجاد کرد. این فرقه، راه نجات و وصول به مرتبه‌ی اشراق را فقط در باطن و ضمیر انسانی منحصر می‌کند و طرز عمل و سبک عبادت نزد آنان تنها از طریق تفکر میسور است. در این فرقه کونگ‌فو، کاراته و ورزش‌های رزمی دیگر دارای یک سلسله حرکت‌های اساسی و اصلی است که هر کدام نمادی عرفانی محسوب می‌شود.[1]
این جریان، راهی برای سلوک و رسیدن به حقیقت یا پرورش فکری و روحی در فیلم‌ها نشان داده می‌شود. شخصیت داستانی تحت تعالیم دن به توانایی‌هایی می‌رسد و از این طریق با مشکل فردی یا عمومی مقابله می‌کند. در فیلم «گوی اژدها: تکامل» پسر جوانی برای کسب آمادگی و مقابله با فرد شرور، تحت تعلیم استاد ذن قرار می‌گیرد و قدرت‌های مافوق بشری به دست می‌آورد.
«بروس وین» در مجموعه فیلم‌های «بتمن» در ابتدای داستان با حادثه‌ای روبرو می‌شود که اولین جرقه‌ی مبارزه با افراد شرور در آن زمان شکل می‌گیرد. او برای رسیدن به هدفش به معبدی در کوه می‌رود و زیر نظر یک استاد ذن با مشکلات روحی کنار می‌آید و برای مبارزه آماده می‌شود.
شخصیت اصلی داستان در فیلم «مبارزه خیابانی: افسانه‌ی چان‌ لی» سال‌ها نزد پدرش برخی تعالیم ذن را فرا می‌گیرد. وی پس از این که افراد شرور پدرش را می‌ربایند برای آزاد کردن او اقدام می‌کند؛ ولی هنوز ضعیف است و توانایی مقابله ندارد. فردی ناشناس، وی را با تعالیم دیگری از ذن آشنا می‌سازد که به او نیرویی فرا انسانی می‌دهد. او پس از این دوره‌ی آموزشی به آرامش کامل می‌رسد و برای مقابله و ریشه‌کنی افراد شرور قیام می‌کند.
در مجموعه انیمیشن‌های «کونگ‌فو پاندا» که پنج قسمت از آن تاکنون ساخته شده، پاندایی تنبل و پرخور که علاقه به کونگ‌فو دارد، تحت نظر یک استاد تعلیم می‌بیند و به قهرمان داستان و منجی دیگر موجودات تبدیل می‌شود. او پس از گذشت زمان در انیمیشن‌های کوتاه «کونگ‌فو پاندا: رازهای پنج آتشین» و «کونگ‌فو پاندا: رازهای اساتید» برای شاگردان خود احوال اساتید مهم کونگ‌فو را بیان می‌دارد. او با تبیین شخصیت اساتید سعی دارد به شاگردانش بفهماند که اصل مهم در کونگ‌فو، تعالی نفس است و آنان را با تعالیم ذن آشنا می‌سازد.
منجی در فیلم «آخرین کنترل کننده‌ی باد» پسری نوجوان است که «اواتار» خوانده می‌شود. او می‌تواند چهار عنصر خاک، آب، آتش و باد را کنترل کند و وظیفه دارد میان قبایل چهارگانه، صلح و نظم برقرار سازد و این فرد از کودکی در معبد بودایی و تحت تعالیم ذن قرار می‌گیرد تا برای مبارزه در آینده آماده شود.
آن چه این فیلم‌ها در مورد ذن نشان می‌دهند در جهت تبلیغ و ترویج ذن است؛ اما آیا چنین مکتبی شایستگی ترویج دارد؟ پاسخ این سؤال را باید در عقاید و آموزه‌های ذن بودیسم جست‌و‌جو کرد. مهم‌ترین اشکالات در این نگرش شبه عرفانی عبارت است از:
۱. در این آیین، متون مقدس و اعتقاد به خدا، معاد، وحی و نبوت وجود جایگاهی ندارد. هم‌چنین مناسک و ساخت معبد نفی شده است. این مطلب به این معنا است که در ذن، دین وجود ندارد. آنچه در این آیین به چشم می‌خورد نیروی تائو و عوامل طبیعی است و به همین دلیل با عرفان هم ارتباطی ندارد؛ ۲. آیین بودا اساس مکتب ذن را تشکیل می‌دهد؛ ۳. در این آیین؛ عقلانیت، علم و فلسفه مطرود است. نفی می‌شود و هیچ جایگاهی میان آموزه‌های آن ندارد؛ ۴. در این آیین انزواطلبی مطلق حاکم است.[2]

پی‌نوشت:

[1]. فعالی، محمدتقی، آفتاب و سایه‌ها، تهران: نشر عابد، ۱۳۹۰، صص ۳۳۱ _ ۳۳۸.
[2]. جواد امین‌خندقی، دین و سینما، آموزه‌های اخلاقی و ارزشی، قم: نشر ولاء، ۱۳۹۱، ص ۱۶۶.

جهت مطالعه بیشتر بنگرید به: جواد امین‌خندقی، دین و سینما، آموزه‌های اخلاقی و ارزشی...