پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کلمه شیعه از مصدر شیاع و مشایعه گرفته شده که به معنای متابعت و پیروی کردن می‌باشد، ابن منظور در کتاب لغت خود می‌گوید: شیعه در لغت، به هر قومی که افراد آن هم‌رای و عقیده هستند گفته می‌شود؛ و جوهری در صحاح اللغه می‌گوید: تشیع یعنی مشایعت و پیروی نموده، یاری نمودن، ولایت کسی را داشتن.[1]
علامه مصطفوی هم در کتاب التحقیق فی کلمات القرآن الکریم معتقد است که اصل واحد در این ماده با تمام مشتقات و فروعش از جمله: شیوع، شایع، مشاع، تشیع، شیعه... التوسع فی امر می‌باشد، یعنی: توسعه یافتن و فراخی در چیزی. مثلاً وقتی گفته می‌شود فلان چیز شیوع پیدا کرده، یعنی گسترش و وسعت یافت است، و در یک کلام شیوع و شایعه، یعنی خبری که زیاد منتشر شده و گوش‌های زیادی آن را شنیده است.[2]
شیعه بر وزن (فِعله) و مصدر نوعی است و دلالت بر نوع خاصی از اتساع می‌کند که آن اتساع فکری و اعتقادی خاص و تحت برنامه‌ی فکری خاصی بودن است، یعنی: فعالیت فکر در یک پهنه و گستره و بستر فکری خاص. سپس بر طائفه‌ای که تابع الگو و تحت برنامه‌ی فکری خاصی هستند اطلاق می‌شود. خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ دَخَلَ الْمَدینَةَ عَلى حینِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها فَوَجَدَ فیها رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هذا مِنْ شیعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ.[قصص/15] و موسی روزی بی‌خبر به شهر مصر وارد شد، آن‌جا دید که دو مرد با هم به قتال مشغولند، این یک از شیعیان وی (بنی اسرائیل) بود و آن دیگری از دشمنان (فرعونیان) بود». (هذا مِنْ شیعَتِهِ) در آیه یعنی از شیعیان موسی و پیرو و تحت برنامه فکری حضرت بود.
اما این واژه در معنای خاص خود اصطلاحاً به کسانی اطلاق می‌گردد که امیرالمومنین حضرت علی (علیه السلام) را جانشین بلافصل رسول خدا می‌دانند و از ایشان پیروی می‌کنند و خلافت خلفای قبل از او را به ناحق و غاصبانه می‌دانند. این کلمه برای این مورد، اولین بار به زبان خود صاحب وحی جاری شده است، به زبان کسی‌که خداوند در قرآن درباره او می‌فرماید: «وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ.[نجم/3/4] از روی هوا و هوس سخن نمی‌گوید و سخنش غیر از وحی خدا نیست.» و در قرآن این لفظ چند بار آمده است. مثل این آیه شریفه: «وَ إِنَّ مِنْ شيعَتِهِ لَإِبْراهيمَ.[صافات/83] و از پیروان او ابراهیم بود.»
در کتاب شواهد التنزیل از ابن عباس روایت می‌کند، که چون آیه شریفه: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ...[بینه/7/8] آنان‌که ایمان آورده‌اند و نیکوکار شده‌اند، به حقیقت، بهترین اهل عالم هستند. پاداش آن‌ها نزد خدا باغ‌های بهشت...» بر پیامبر نازل شد، حضرت خطاب به علی (علیه السلام) فرمود: یا علی! مراد از این آیه تو و شیعیانت می‌باشید، روز قیامت تو و شیعیانت در حالی‌که خداوند از شما راضی و شما هم از خداوند راضی و خشنود هستید، می‌آیید.»[3]
قندوزی در کتاب خود و دیگران هم مانند: حاکم حسکانی، گنجی شافعی، سبط بن جوزی، ابن حجر و... از یزید بن شراحیل انصاری، کاتب امیرالمومنین علی (علیه السلام) خبر آورده‌اند که گفت: خودم از آن حضرت شنیدم که فرمود: به هنگام رحلت پیامبر، پشت مبارک ایشان به سینه من بود و فرمود: «یا علیّ الم تسمع قول الله تعالی (إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَٰئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ) هم انت و شیعتک و موعدی و موعدکم الحوض اذا اجتمعت الامم للحساب تدعون غرًّا محجّلین.[4] ای علی! آیا آیه شریفه (کسانی‌که ایمان آورده‌اند و صاحبان عمل صالح و...) را نشنیده‌ای؟ به درستی‎که آن‌ها شیعیان تو می‌باشند و وعده‌گاه من و شما در روز قیامت، کنار حوض کوثر خواهد بود، همان روزی که خلایق برای رسیدگی به‌حساب گرد آیند، شما را نیز بخوانند و شما روسفید خواهید بود و شما را پیشوای روسفیدان صدا زنند.»
و باز در همین کتاب از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده که گفت: «در خدمت پیامبر بودیم که علی وارد شد و پیامبر فرمود: قسم به کسی‌که جان من در قبضه‌ی قدرت اوست، روز قیامت این مرد، علی و شیعه او از رستگارانند.»[5]
علامه امینی در کتاب خود از سمهودی از زرندی مدنی نقل می‌کند که چون آیه مذکور نازل شد، پیامبر اکرم خطاب به حضرت علی (علیهما السلام) فرمود: «یا علی تو و شیعیانت خیر البریه هستند و روز قیامت تو و شیعیانت در حالی‌که از خدا راضی و خدا هم از شما راضی است، می‌آیید و دشمنان تو با حالتی خشم‌ناک که دست‌هایشان به گردنشان بسته می‌باشد، آن‌گاه حضرت علی پرسید، دشمن من کیست؟ فرمود: کسی‌که از تو بیزاری می‌جوید و تو را لعن می‌نماید.[6]
از طرف دیگر در زمان حیات پیامبر، چهار تن از بهترین صحابه خاص پیامبر (سلمان، ابوذر، مقداد، عماریاسر) دارای این لقب شیعه بوده‌اند، پس اطلاق لفظ شیعه بر پیروان حضرت علی (علیه السلام) از زمان حیات پیامبر رایج و شیوع داشت و خود پیامبر، پیروان علی را شیعه خوانده و خبر از رستگاری آن‌ها داده است.

پی‌نوشت:

[1]. صحاح اللغه، جوهری، دار العلم للملائین، بیروت، لبنان، ج3 ص156.
[2]. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، علامه مصطفوی، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، (1430ق)، ج5 ص29.
[3]. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، موسسه الطبع و النشر، تهران، ایران، ج2 ص459.
[4]. ینابیع الموده، قندوزی، دارالاسوه، قم، ایران، ج1 ص125.
[5]. همان، ج2 ص467.
[6]. الغدیر، علامه امینی، دار الکتب الاسلامیه،  بازار سلطانی، تهران، (1366ش)، ج3 ص78.