پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از مباحثی که در قرآن و در چند آیه مطرح شده است، بحث سؤال در قیامت است. برخی از سؤال‌ها درباره معبود انسان است. خداوند می‌فرماید: «وَقِیلَ لَهُم أَینَ مَا كُنتُم تَعبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ هَل یَنصُرُونَكُم أَو یَنتَصِرُون.[شعراء/ 92] و بدیشان گفته می‌شود، كجا هستند معبودهائی كه پیوسته آن‌ها را عبادت می‌كردید؟ ‏(معبودهای) غیر از خدا؟» برخی از سؤال‌ها در مورد نعمت‌هاست. خداوند می‌فرماید: «ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ.[التكاثر/8] سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد.»
اما یکی از این مطالبی که مورد بازخواست و سؤال قرار می‌گیرد، ولایت اهل بیت (علیهم السلام) و مخصوصاً ولایت حضرت علی (علیه السلام) است. در این خصوص چند آیه مهم وجود دارد، که مفسرین فریقین در ذیل آن‌ها به ولایت حضرت اشاره کردند. مهم‌ترین آن آیات، آیه 24 سوره مبارکه صافات است.
خداوند در این آیه می‌فرماید: «وَ قِفُوهُم إِنَّهُم مَسؤُلوُنَ.[صافات/24] آن‌ها را نگه‌دارید، که باید بازپرسى شوند.»
این آیه شریفه بر این دلالت دارد، که از ستمگران در روز قیامت در مورد چیزی سؤال می‌شود، ولی به‌صراحت مشخص نیست که آن، چه چیزی است. در چنین مواردی باید به روایات رجوع کرد، تا مقصود خداوند از آیه مشخص گردد.
مفسرین مشهور از فریقین در ذیل این آیه، موضوع مورد بازخواست را، ولایت حضرت علی (علیه السلام) عنوان کردند که به برخی از این نظرات اشاره می‌کنیم:
1) ابن‌حجر عسقلانی و جوینی در کتاب خود روایتی را از ابوسعید خدری نقل کردند، که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره آیه مذکور فرمود: «وَ قِفُوهُم إِنَّهُم مَسؤُلوُنَ عَن وِلایَةِ عَلیّ.ٍ[1] مراد از (وقفوهم انهم مسؤولون)، ولایت حضرت علی (علیه السلام) است.»
2) هم‌چنین ابن‌حجر کلامی از واحدی نقل می‌کند که او گفته است: «در روز قیامت از آنان پرسیده می‌شود، که آیا حق ولایت علی (علیه السلام) را آن‌گونه که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) وصیت کرده بود رعایت کرده‌اید؟ یا آن را تباه کرده و مهمل گذاشتید؟»[2]
3) سمهودی بعد از نقل روایت ابوسعید خدری، نوشته است: «شاهد بر این آیه، سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که می‌فرماید: (والله سائِلُکُم کَیفَ خَلَفتُموُنی فِی کِتابِ الله وَ أهلِ بَیتِی.) به خدا بعد از من از کتاب خدا و اهل بیت من از شما سؤال می‌شود.»[3]
4) آلوسی مفسر بزرگ اهل سنت در ذیل این آیه در مورد پرسشی که در روز قیامت پرسیده می‌شود، می‌گوید: «عَن أبي‌سَعيدِ الخُدري وَ أولي هذهِ الأقوال أنَّ السُؤال عَنِ العَقائِد وَ الأعمال وَ رَأسُ ذلِك لا إله إلا الله، وَ مِن أجلِه وِلايَةُ عَلي كَرمَ الله وَجهَه.[4] از اعتقادات و اعمال سؤال می‌شود. در رأس آن از لا اله الا الله و به‌خاطر آن از ولایت علی (علیه السلام) پرسش می‌شود.»
محدثین و مفسرین دیگر نیز در ذیل این آیه، به ولایت حضرت علی (علیه السلام) اشاره کردند، که به‌خاطر اختصار از ذکر آن‌ها معذوریم.

ابن‌تیمیه در ادامه کینه‌ورزی‌هایش در مورد حضرت علی (علیه السلام) به این آیه هم ایرادی وارد کرده است. او گفته است: «قرآن را این‌گونه تفسیر نمی‌کند، مگر زندیق ملحد و خدشه‌کننده در اسلام یا افراط شده در نادانی، که نمی‌داند چه بگوید.»[5]
در پاسخ به ابن‌تیمیه می‌توان گفت که آیا قبول می‌کنند ابن‌حجر، آلوسی و سمهودی و برخی دیگر، هم‌چون حاکم که همگی از بزرگان و جزء مفسرین و محدثین طراز اول اهل سنت هستند، جزء ملحدین و زندیقان باشند؟ آیا برمی‌تابد که افراد نام برده، جزء افراطیون در نادانی و جهل هستند؟ اگر این را قبول دارد، پس باید نسبت به فضائلی که برای خلفا از جانب این افراد ذکر می‌شود هم، همین دیدگاه را داشته باشد. آیا این‌گونه است؟ قطعاً پاسخ ابن‌تیمیه و پیروانش در این خصوص منفی خواهد بود.

پی‌نوشت:

[1]. الصواعق المحرقه، ابن‌حجر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص149
فرائد السمطین، جوینی، مؤسسة المحمودی، بیروت: ج2، ص79، ح47
[2]. الصواعق المحرقه، ابن‌حجر، دارالکتب العلمیة، بیروت: ص149
[3]. جواهر العقدین، سمهودی، مطبعة العانی، بغداد: ج1، ص108
[4]. روح المعانی، آلوسی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج23، ص80
[5]. مختصر منهاج السنة، ابن ‌تیمیه، دارابن جوزی: ص393

نویسنده: محمد یاسر بیانی