پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سجده، یکی از مظاهر عبودیت و بندگی عبد نسبت به خداست. سجده، نزدیک‌ترین حالتی است، که انسان می‌تواند نسبت به خداوند، داشته باشد. از این‌‎رو در هر رکعت نماز، دو سجده واجب است، که از ضروریات دین بوده و هیچ فقیهی در آن اختلاف ندارد. همه مذاهب اسلامی (حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی، جعفری) بر این نکته اتفاق نظر دارند، که سجده از واجبات و ارکان نماز است. اما در این‌‎که سجده بر چه چیزی جایز است، بین فقیهان اختلاف است. مذاهب فقهی اهل سنت قائل به سجده بر همه چیز هستند.[1] در حالی‌‎که فقیهان مذهب جعفری، فقط قائل به سجده بر زمین و آن‎‌چه که از زمین می‌روید، مثل (نباتات، سنگ، چوب درختان، ریگ و...) می‌باشند. و سجده بر فرش و اموری ازاین قبیل را، جایز نمی‌دانند.[2]
شیعه به پیروی از سنت پیامبر اکرم و ائمه اطهار (صلوات الله علیهم اجمعین)، سجده بر زمین را افضل می‌داند، زیرا امام صادق (علیه السلام) به هشام بن حکم فرمود: «السُّجُودُ عَلَى الْأَرْضِ أَفْضَلُ لِأَنَّهُ أَبْلَغُ فِي التَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلَّهِ عَزَّ وَجَل‏.[3] سجده بر زمین ارزش بیشتری دارد، زیرا تواضع و خضوع بیشتری را برای خداوند می‌رساند».
از همین‌‎رو شیعه برای درک این فضیلت، مهری از خاک تهیه کرده است و در مساجد و منازل قرار می‌دهد، تا این فضیلت را درک کند؛ خصوصاً آن‌‎که شیعه سجده بر فرش را نیز جایز نمی‌داند، و چون منازل و مساجد، عموماً با فرش پوشیده است، شیعیان از تکه سنگ یا خاکی (مهر) برای سجده استفاده می‌کنند، تا تواضع و خضوع خویش را نسبت به خداوند تبارک و تعالی بیشتر نشان دهند.
روایاتی نیز در منابع اهل سنت موجود است، که دیدگاه شیعه را تأیید می‌کند، چنان‌چه در روایتی از ابی‌حمید است، که می‌گوید: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هر وقت که سجده می‌نمود، پیشانی و بینی خود را بر زمین قرار می‌داد.[4] یا در روایت دیگری می‌بینیم، که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هرگاه سجده نمودی، پیشانیَت را بر روی زمین، مستقر کن و مانند نوک کلاغ بر روی زمین جست و خیز مکن![5]
هم‌چنین روش صحابه نیز سجده بر زمین را تایید می‌کند، چنان‌چه نقل شده که ابن مسعود، صحابی جلیل القدر پیامبر (صلی الله علیه و آله) فقط بر زمین سجده می‌کرد.[6] یا عبدالله بن عمر، هرگاه سجده می‌کرد، عمامه را از سر بر می‌داشت تا پیشانی‌اش به زمین برسد.[7]

پی‌نوشت:

[1]. بر چه چیز باید سجده کرد؟
[2]. سجده بر خاک.
[3]. ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، قم، 1413ق، ج1، ص272.
[4]. «وَعَنْ أَبِي حُمَيْدٍ أَنَّ النَّبِيَّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - كَانَ إذَا سَجَدَ أَمْكَنَ أَنْفَهُ وَجَبْهَتَهُ مِنْ الْأَرْضِ.» شوكاني، محمّد بن علي (م 1250)، نيل الأوطار، تحقيق: عصام الدين الصبابطي، دار الحديث، مصر، چاپ اوّل، 1413 هـ.ق، ج2، ص298.
[5]. «قال رسول الله إذا سجدت فأمكن جبهتيك وكفيك من الأرض فلا تنقر نقر الديك.» متقي هندي، علي بن حسام (م 975)، كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، تحقيق: بكري حياني وصفوة السقا، مؤسسة الرسالة، چاپ پنجم، 1401ه.ق، ج15، ص912.
[6]. «عن ابی عبیده ان ابن مسعود کان یصلی او لا یسجد الا علی الارض.» مجمع الزوائد، هیثمی، بیروت: دار الكتب العلمية، 1408ق، ج2، ص57
[7]. «ان ابن عمر کان اذا سجد و علیه العمامه یرفعها حتی یضع جبهته بالارض.» شوكاني، محمّد بن علي (م 1250)، نيل الأوطار، تحقيق: عصام الدين الصبابطي، دار الحديث، مصر، چاپ اوّل، 1413 هـ.ق، ج2،ص105.