پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابوحنیفه در یکی از فتواهای خود فتوا به «حِلّیت شرب نبیذ، اگر چه مسکر باشد» داده است، در این نوشتار به بررسی این فتوا می‌پردازیم. قبل از ورود به بحث لازم است "نبیذ" تعریف شود. "نبیذ" در کتب اهل سنت این طور تعریف شده است که: « شرابی که از انگور و یا خرما گرفته می‌شود، نبیذ می‌گویند».[1]
در فقه شیعه "نبیذ" هم این‌گونه تعریف شده است: «نَبِيذ» از مادّه «نَبْذ» عبارت از اين بوده كه مقدارى خرما يا كشمش را در ظرفى كه مقدارى ‏آب در آن بود مى‌‏ريختند و چند روزى مى‏‌گذاشتند، و سپس مى‏‌نوشيدند هرچند رسماً شراب نبود، ولى بر اثر گرمى هوا مواد قندى آن تبديل به الكل خفيفى مى‏‌شد.[2]
همانطور که گفته شد، ابوحنیفه قائل است که: «شرب نبیذ اگر چه مسکر باشد حلال است».[3] اکنون بررسی می‌کنیم که فتوای ابوحنیفه مخالف با قرآن و روایات است.
در قرآن می‌خوانیم که: «وَ مِن ثَمَرَاتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنَابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَرًا وَ رِزْقًا حَسَنًا [نحل /67] و از ميوه‌‏هاى درختان نخل و انگور، مسكرات (ناپاك) و روزى خوب و پاكيزه مى‏‌گيريد». در اين آیه «سکر» يعنی مسکر و شرابی را که از انگور و خرما می‌گرفتند، درست در مقابل رزق حسن قرار داده است و آن را نوشيدنی ناپاک و آلوده شمرده است. روشن است كه قرآن در اين آيه هرگز اجازه شراب‌سازى از خرما و انگور نداده بلكه با توجه به اينكه "مسكرات" را در مقابل "رزق حسن" قرار داده اشاره كوتاهى به تحريم خمر و نامطلوب بودن آن نموده است‏.[4]
در آیه دیگر درباره حرمت شرب خمر چنین می‌فرماید: « يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فيهِما إِثْمٌ كَبيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما [بقره /219] در باره شراب و قمار از تو سؤال مى‌‏كنند، بگو: در آنها گناه و زيان بزرگى است؛ و منافعى (از نظر مادى) براى مردم در بردارد؛ (ولى) گناه آن‌ها از نفعشان بيشتر است.»
این آیه می‌فرماید: شرب خمر، گناهی بزرگ است. در معجم مقاييس اللغه نيز براى "خمر" يك ريشه ذكر كرده كه دلالت بر پوشاندن و اختلاط و آميزش در پنهانى مى‏‌كند و از آنجا كه شراب عقل انسان را مى‌‏پوشاند به آن خمر گفته شده زيرا سبب مستى است و مستى پرده‌‏اى بر روى عقل مى‌‏افكند و نمى‏‌گذارد انسان خوب و بد را تشخيص دهد.[5].با توجه به این آیه و تفسیری که گذشت حرمت شرب خمر معلوم می‌گردد.
در بخاری هم درباره حرمت شرب مسکرات می‌خوانیم که: «ابو برده از پدرش و او از ابوموسی اشعری روایت می کند که رسول الله او را به یمن فرستادند و در مورد نوشیدنی‌های اهل یمن از وی پرسیدند، و او در پاسخ فرمود: بتع و مزر، از ابو برده پرسیده شد که "بتع" چیست؟ پاسخ داد: "بتع" نبیذ عسل و "مزر" نبیذ جو می‌باشد، سپس فرمود: هر مست کننده‌ای حرام است».[6]

پی‌نوشت:
[1]. ابن اثیر، النهاية في غريب الحديث و الأثر ج 5 ص 7، ناشر: موسسه مطبوعاتي اسماعيليان‏، قم‏، 1367،
[2]. آیت الله مکارم، لغات در تفسير نمونه‏ ص 578، ناشر: امام على بن ابى طالب عليه السلام‏، قم‏، 1387 ه. ش‏،
[3]. ابن حزم، المحلی جزء 11 ص 373، مصدر الكتاب: موقع يعسوب
[4]. مکارم, تفسير نمونه، ج‏11، ص: 290، ناشر: دار الكتب الإسلامية، مكان چاپ: ايران، تهران‏، سال چاپ: 1371 ه. ش‏، نوبت چاپ: 10
[5]. ابن فارس، معجم مقاييس اللغه، ج‏2، ص: 216، ناشر: مكتب الاعلام الاسلامي‏، مكان چاپ: قم‏
[6]. بخاری، صحيح البخاري  ج 4 ص 1579، دار النشر: دار ابن كثير , اليمامة - بيروت - 1407 - 1987، الطبعة : الثالثة، تحقيق: د. مصطفى ديب البغا