پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان حیات شریفشان از برخی اصحاب نام می‌برند که در آینده باعث ناهنجاری و اختلاف در جامعه اسلامی می‌شوند، این گروه به دلیل شکستن سوگندشان و نقض پیمان و تعهدی که دارند در تاریخ اسلام به نام ناکثان ـ بیعت شکنان ـ خوانده شدند، نقض بیعتی که محکم و استوار با حضرت علی (علیه السلام) بسته بودند، و خداوند هم در قرآن سوره (نمل آیه 14) از این گروه نام می‌برد: «وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَيْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْماً وَعُلُوّاً فَانظُرْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِينَ.[1] و به ستم و سرکشی آنها را آشکار کردند، در حالی که دل‌های ایشان یقین به آنها داشت.
رهبران این فتنه عبارت بودند از طلحه، زبیر، عایشه و ...
یکی از این بیعت شکنان طلحه است، او ابومحمد طلحه بن عبدالله بن عثمان، از قبیله‌ی بنی تمیم است، پدرش پسرعموی ابوبکر و مادرش صعبه دختر حضرمی است، این زن پیش از عبیدالله، همسر ابوسفیان بن صخر بوده که او را طلاق داده اما پس از طلاق، باز ابوسفیان دلش هوای او را کرد و اشعاری را درباره‌ی او سروده است از جمله: «و إنی وصعبه فیما أری ـ بعیدان والودود قریب،[2] چنین می‌بینم که من و صعبه از هم دور افتاده‌ایم اما محبوب همواره نزدیک است. در تاریخ وارد شده است که طلحه در جنگ احد مجروح گردید و چند انگشت او فلج شد.[3]
طلحه کسی است که آیه (53 سوره احزاب) در باره او نازل شده هست که خداوند می‌فرماید: «وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً...[4] شما حق ندارید رسول خدا را برنجانید و مطلقا نباید زنان او را پس از مرگش به نکاح خود درآورید چرا که نزد خدا این کار همواره گناه بزرگ است». و آن زمانی بود که طلحه گفت: آیا محمد ما را از دختر عموهایمان منع می‌کند! و پس از ما با زنانمان ازدواج می‌کند؟ اگر مرگش فرا رسد حتماً پس از مرگش با زنان او ازدواج می‌کنیم.[5] و در جایی دیگر گفته است اگر رسول خدا بمیرد قطعاً با دختر عمویم عایشه ازدواج می‌کنم، و رسول خدا از شنیدن این سخن آزرده خاطر شده تا اینکه این آیه شریف نازل شد. در کتاب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید به نقل از حضرت علی (علیه السلام) خطاب به طلحه وارد شده که فرمودند: «و ما انت یا طلحه فقلت: ان مات محمد لنرکصنّ بین خلاخیل نسائه کما رکّض بین خلاخیل نسائنا.[6] و اما تو ای طلحه، این تو بودی که گفتی: اگر محمد بمیرد بین خلخال‌های زنانش جولان خواهیم داد چنانکه او بین خلخال‌های زنانمان جولان داد.
در کتاب تاریخ طبری ذیل حوادث سال 13 هجری آمده است که طلحه بر ابوبکر وارد شد و گفت: ای خلیفه رسول خدا، به من خبر رسیده که عمر بن خطاب را به جانشینی خود بر مردم برگزیده‌ای در حالی که دیده‌ای با این که تو در کنارش بودی، مردم از دست او چه کشیده‌اند، وای به روزی که به تنهایی بخواهد بر مردم حکومت کند، بدان که تو فردا پروردگارت را ملاقات خواهی کرد در حالی که از تو خواهد پرسید که با رعیت خود چه کردی؟ ابوبکر گفت:‌ مرا بنشانید، سپس در پاسخ او گفت: آیا مرا از خدا می‌ترسانی؟ وقتی پروردگارم را ملاقات کردم و او از من پرسید در پاسخش خواهم گفت: بهترین اهل تو را بر آنان جانشین قرار دادم، طلحه پرسید: ای خلیفه رسول خدا آیا عمر بهترین مردم است؟ در این هنگام خشم ابوبکر شدت یافت و گفت: آری، به خدا سوگند او بهترینشان است و تو بدترینشان...[7].
همچنین در تاریخ وارد شده است که از سخنان عمر بن خطاب در روز تعیین اعضای شورای شش نفره است که خطاب به آنها گفت: آیا درباره‌ی شما چیزی بگویم؟ سپس رو به طلحه کرد و گفت: بگویم یا سکوت اختیار کنم؟ و این در حالی بود که طلحه در اواخر خلافت ابوبکر سخنانی درباره عمر بن خطاب گفته بود و عمر از او دل ناخوش بود، طلحه گفت: بگو که در هر صورت در سخنت چیزی از خیر یافت نخواهد شد، عمر گفت:‌ تو را از روزی می‌شناسم که انگشت تو در جنگ احد مجروح شد و تو از آنچه برایت پیش آمده بود ناراحت و خشمگین بودی، و پیامبر خدا هم نیز در حالی از دنیا رفت که به جهت آن سخنی که در روز نزول آیه حجاب بر زبان راندی بر تو خشمناک بود.[8]
و همچنین در زمان خلافت عثمان، طلحه از جمله کسانی بود که شدیدترین اعتراضات را نسبت به عثمان داشته و زبیر در این جهت نسبت به او نرمش بیشتری داشت، لذا طلحه در روز قتل عثمان چهره‌ی خود را با پارچه‌ای پوشانید تا مردم او را نشناسند و او بود که به خانه عثمان تیر می‌انداخت و او بود که وقتی نتوانستند به خانه عثمان نفوذ کنند، با برخی از انصار از راه پشت بام خانه اطراف عثمان به خانه عثمان یورش بردند و به این ترتیب بر عثمان چیره شدند و او را به قتل رساندند.[9]
در کتاب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید آمده است که طلحه در جریان قتل عثمان و جمع کردن مردم و محاصره کردن منزل عثمان و تحریک مردم به کشتن او تلاش بسیاری کرد و از طرف دیگر هوای خلافت در سر می‌پروراند و به نقل از کتب تاریخی در آن برهه از زمان عملاً خلافت را به دست گرفته بود و بیت المال را تصرف کرده و چیزی نمانده بود که به عنوان خلیفه، مردم با او بیعت کنند.[10] همچنین در کتب تاریخی وارد شده که حضرت علی(علیه السلام) خیلی تلاش کرد تا جلوی فتنه و آشوب گرفته شود، و حتی حضرت علی (علیه السلام) طلحه را سوگند داد که از ریختن خون عثمان دست بردارد که او در جواب حضرت پاسخ داد: نه به خدا سوگند چنین نخواهم کرد تا بنی امیه حقی را که غصب کرده‌اند باز پس دهند، در این هنگام حضرت فرمود: خداوند پسر صعبه طلحه را لعنت کند و رویش را زشت گرداند،‌ عثمان به او داد آنچه داد و طلحه کرد با او آنچه کرد.[11]

پی‌نوشت:

[1]. سوره نمل: آیه 14.
[2]. الروض الانف، خثعمی سهیلی، دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج 3، ص 43.
[3]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌ الحدید، داراحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، ج 1، ص 225.
[4]. سوره احزاب:‌ آیه 53.
[5]. الدر المنثور، سیوطی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، (1421ه-2001م)، ج 5، ص 214.
[6]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌ الحدید، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، (1967ه-1387م)، چاپ اول، ج 9، ص 56.
[7]. تاریخ طبری، طبری، انتشارات دارالمعارف، قاهره، مصر، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 3،ص 433.
[8]. کنزالعمال، متقی هندی، انتشارات محمد علی بیضون، بیروت، لبنان، چاپ اول، (1419ه) ج 5، ص 295.
[9]. عقد الفرید، ابن عبد ربه، ‌دارالکتب العلمیه، بیروت، لبنان، (1417ه)، ج 5، ص 44 الی 49.
[10]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی‌ الحدید، داراحیاء التراث العربی، بیروت، لبنان، (1967ه)، ج 9، ص 35.
[11]. الکامل فی تاریخ، ابن کثیر، دار صادر، بیروت، لبنان، (1402ه)، ج 3، ص 183.