پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ راه‌های کسب آرامش از منظر روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) بسیار آموزنده است. [1] در روایات معصومین (علیهم السلام) اسباب زیادی برای آرامش روانی و روحی بشر ذکر شده است. در این‌جا برخی از آن‌ها به اجمال ذکر می‌شود:
1. صبر: صبر بر مشکلات و مصائب از اسباب آرامش و تعالی انسان است. انسانی که می‌تواند بر مشکلات غلبه کند و صبر نماید، ظرفیت روحی خود را افزایش داده است. پیروزی انسان صابر در مبارزه نفس‌گیر باعث جلای روح او شده است. انسانی که به جای ناله و زاری بر مشکلات با رویی گشاده و سینه‌ای فراخ با آن‌ها روبرو می‌شود به آرامش دست می‌یابد. صبر موجب غم‌زدایی و آرامش روان است؛ چنان‌که امیر مؤمنان علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «با اراده‌ای صبورانه و حسن یقین، غم‌های وارد بر خود را دور ساز.»[2] مؤمن با اعتقاد به ثواب و پاداش الهی برای صبر کردن، غم و اندوه را با صبوری از خود می‌زداید و آرام می‌گیرد؛ چراکه اعتقاد دارد «اِنَّما یُوفَّی الصّابرونَ اَجرَهُم به غیر حِسابٍ [زمر/ 10] همانا صابران اجر و پاداش خود را بی‌حساب دریافت می‌کنند».
2. توبه: گناه به دو صورت بر شانهٔ انسان سنگینی می‌کند؛ نخست آثار وضعی گناه است که موجب کدورت روح می‌شود. دوم احساس گناه است که انسان را دچار خمودگی می‌کند. در حقیقت احساس گناه مایهٔ خستگی روح است. احساس پوچی، از دست دادن انگیزهٔ حیات، اضطراب و نگرانی همه از آثار گناه و احساس گناه است. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) می‌فرماید: «چه بد قلّاده‌ایی است قلّادهٔ گناهان». [3] توبه راهی است که خداوند بر انسان گشوده تا به وسیلهٔ آن از سنگینی گناه و آثار آن رهایی یابد. انسان توبه‌کار با توبهٔ خویش و پناه بردن به دامان الهی از مصائب گناه در امان می‌ماند.
3. دعا: دعا هم‌چون باران بهاری است که سرزمین دل‌ها را سیراب می‌کند و آرامش را بر شاخسار روح و جان آدمی ظاهر می‌سازد. انسان در دعا، با خدای خود مناجات می‌کند و از مشکلات نگران کننده به او پناه می‌برد. بی‌تردید، با بازگوکردن مشکلات، حالت آرامش روانی به انسان دست می‌دهد و از تشویش‌خاطر رهایی می‌یابد. یکی از روان‌شناسان می‌گوید: «امروزه یکی از علوم، یعنی روان‌پزشکی، همان چیزهایی را تعلیم می‌دهد که پیامبران تعلیم می‌دادند؛ چرا؟ به علت این‌که روان‌پزشکان دریافته‌اند که دعا و نماز و داشتن ایمان محکم، نگرانی، تشویش، هیجان و ترس را، که موجب بیش از نیمی از ناراحتی‌های ماست، برطرف می‌سازد. [4]
دعا به درگاه الهی منشأ آرامش روح و روان می‌شود و درد و غم را از انسان زایل می‌سازد و انسان احساس می‌کند پناهگاه قوی و محکمی دارد که حامی و پشتیبان اوست. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «پدرم، امام باقر (علیه‌السلام) هر وقت امری او را محزون می‌کرد، زنان و کودکان را جمع می‌نمودند، پس دعا می‌کردند.»[5] مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی فصلی را به دعا و شفابخشی آن اختصاص داده‌اند. ایشان در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌فرمایند: «دعا کن که شفای همه دردها در دعاست.»[6]
4. صله رَحِم: پیوند با خویشان از دستورهای مسلّم اسلامی است که تأکیدات فراوانی دربارهٔ آن وجود دارد. در اندیشهٔ دینی ما، حفظ، توسعه و تعمیق روابط فامیلی و ارتباط صمیمانه و حمایتی خویشاوندان، از چنان اهمیّتی برخوردار است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن‌را جزو دین دانسته  و در جای دیگر، هدف از رسالت خویش را پس از بندگی خداوند و شکستن بت‌ها و طاغوت‌ها، صلۀ‌رحم معرفی می‌کنند. از منظر تفکّر دینی، نقش صلۀرحم به‌گونه‌ای است که انجام دادن آن سبب سامان‌دهی و ایجاد سلامت و عافیت و در طریق صحیح قرارگرفتن تمام امور است.
5. نماز: یاد و ذکر خداوند مهم‌ترین عامل ایجاد آرامش روانی در انسان‌ها است. چه این‌که خداوند نیز درمان تمام نگرانی‌ها و اضطراب‌ها را یاد و ذکر خدا معرفی می‌کند و آرامش‌دهندهٔ قلب‌ها را «توجه به خدا» و یاد او معرفی می‌نماید، آن‌جا که می‌فرماید: «اَلاَ به ذکر اللّهِ تَطمئِنُّ القُلوبِ [رعد/ 28]؛ بدانید و آگاه باشید که یاد خدا و ذکر او باعث آرامش دل‌هاست.» یکی از مصادیق کامل ذکر خدا «نماز» است. خداوند متعال فلسفهٔ نماز را ظهور یاد خدا در دل‌ها بیان کرده است: «اَقمِ الصَلوةَ لِذکری [طه/ 114] نماز را به خاطر ذکر من و یاد من به پا دار.» خداوند متعال، حکیم است و حکیم کارهای خود را از روی حکمت و تدبیر انجام می‌دهد. در تشریع نماز هم رازهایی است که به تمام آن‌ها نمی‌توان پی‌برد؛ ولی با توجه به روایات و قرآن کریم، می‌توان به بعضی از آن‌ها رسید. مهم‌ترین رازهای عبادی همان طهارت ضمیر است که انسان جانش را از هر چه غیر خداست، پاک می‌کند. [7]
6. اعتقاد به قضا و قدر: باورمندی به قضا و قدر الهی به انسان اطمینان می‌دهد که هرآن‌چه بر او بگذرد از دایرهٔ قدرت الهی خارج نیست و چه‌بسا بسیاری از امور مطابق ارادهٔ اوست. انسانی که به مقام رضا دست یافته و مقدّرات الهی را بدون هیچ اعتراضی می‌پذیرد در آرامشی لذت‌بخش است که تمام لحظات زندگی او را در برمی‌گیرد. امام جعفر صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «در شگفتم از کار مرد مسلمان که خدا هیچ امری از برای او مقدّر نمی‌کند مگر این‌که خیر اوست، و اگر بدن او را با قیچی پاره پاره کنند خیر اوست، و اگر ملک مشرق و مغرب به او عطا کنند، باز خیر او است.»[8] امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:«اگر هرچیز بر طبق قضا و قدر است، پس حزن و اندوه چرا؟»[9]
7.  گفتن ذکرهای مخصوص: از دیگر مواردی که در آرامش‌بخشی انسان مؤثر و مفید است، اذکاری است که از لسان مبارک ائمه اطهار (علیهم‌السلام) صادر شده است. در آثار این اذکار و شروط تأثیرگذاری آن‌ها سخنان فراوانی وجود دارد که در کتب معتبر بدان پرداخته شده است، اما کم‌ترین اثر هر ذکری به یاد خدا بودن است که لاجرم به انسان آرامش عنایت می‌کند: حضرت باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «در ذکر «لا حولَ ولا قوَّةَ الاّ باللّه» شفای نود و نه درد است که کم‌ترین آن دردها غم و غصّه است.» [10]
8. ترک حسادت: در این‌که حسادت، آرامش انسان حسود را مختل می‌کند هیچ شکی نیست تا آن‌جا که روایت مولا امیرمؤمنان به‌عنوان ضرب المثلی بر زبان‌ها جاری است. ایشان در سخنی گهربار می‌فرمایند: «آسایشی برای حسود نیست.»[11] ضرب المثل «حسود هرگز نیاسود» ترجمان دیگری از همین روایت شریف است. حضرت ایشان در روایت دیگری نیز می‌فرمایند: «حسادت به جز ضرر رسانی سودی ندارد که قلبت را دچار سستی و جسمت را دچار رنجوری می‌کند. شرورترین چیزی که بر قلب انسان وارد می‌شود حسد است.»[12] رنجوری انسان حسود، جسم و روان او را دچار بیماری و اختلال می‌کند و آرامش او را از بین می‌برد. ترک حسادت به‌عنوان اولین درمان این نوع از بیماری‌ها است.
9. زندگی پاکیزه ناشی از عمل صالح: خداوند متعال می‌فرماید: «مَن عَملَ صالِحا مِن ذَکرٍ اَو اُنثی و هُوَ مؤمنٌ فَلنحیینَّه حیوةً طیِّبةً» [نحل/ 97]؛ هرکس عمل شایسته‌ای انجام دهد درحالی‌که مؤمن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه می‌بخشیم. روشن است که زندگی پاکیزه، که ثمرهٔ عمل شایستهٔ مؤمن است، آن زندگی است که از آلودگی و بدی دور است و قطعاً یکی از ویژگی‌های زندگی پاکیزه، آرامش است. حال اگر فرد، زندگی پاکیزه دارد، آرامش فردی حاصل است و اگر افراد جامعه زندگی پاک دارند، جامعه، جامعه‌ای آرام است.
10. هم‌نشینی با مؤمن: هم‌نشینی با انسان‌های صالح ناخودآگاه انسان را به یاد خداوند می‌اندازد و آرامش‌بخش جان‌ها می‌شود. وانگهی آرامش باطنی و ظاهری صالحین به انسان نیز منتقل شده، او را در زندگی پر از آرامش رهنمون می‌شود. وجود نازنین امام صادق (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌فرماید: «مؤمن به وسیله مؤمن آرامش می‌یابد؛ همان‌گونه که تشنه با آب خنک و گوارا آرامش می‌یابد.» [13]

پی‌نوشت:
[1]. راه‌کارهای ایجاد آرامش روان در زندگی فردی از منظر روایات، مجله معرفت، پناهی، علی احمد، 1382، ش 75، ص 19 تا 26.
[2]. بحارالأنوار، مجلسی، 1404 ق، 110 جلد، مؤسسهٔ الوفاء بیروت، لبنان، ج 74، ص 211.
[3]. غررالحکم، آمدی، تمیمی، 1373، تهران، دانشگاه تهران، ص 185.
[4]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی،  ناصر و دیگران، 1363، تهران، اسلامیه، ج 1، ص 642.
[5]. الکافی، کلینی، ثقۀ‌الاسلام، 1365، دارالکتب‌الإسلامیهٔ تهران، ج 2، ص 487.
[6]. الکافی، کلینی، ثقۀ‌الاسلام، 1365، دارالکتب‌الإسلامیهٔ تهران، ج 2، ص 470.
[7]. اسرار عبادات، آیةالله جوادی آملی، نشر اسراء، قم، ص 31.
[8]. الکافی، کلینی، ثقۀ‌الاسلام، 1365، دارالکتب‌الإسلامیهٔ تهران، ج 2، ص 62.
[9]. بحارالأنوار، مجلسی، 1404 ق، مؤسسهٔ الوفاء بیروت – لبنان، ج 75، ص 190.
[10]. همان، ج 71، ص 88.
[11]. همان ج 70، ص 256.
[12]. همان.
[13]. همان، ج 67، ص 165.
برای اطلاع بیشتر مراجعه کنید به: سودای دین‌داری، عبدالحسین مشکانی سبزواری، قم، نشر صهبای یقین، ص 291.