پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ تمسخر یا استهزاء عبارت است از این‌که انسان، سخن، رفتار یا کردار و یا صفات و خلقت مردم را با زبان و یا در عمل و یا حتی با ایماء و اشاره، طوری نقل و بازگو نماید که سبب خنده دیگران شود؛ و البته این عمل موجب ایذاء و تحقیر و آگاه کردن عیوب و نقائص مردم خواهد شد که اگر این کار در حضور شخص مورد استهزاء نباشد، موجب غیبت نیز خواهد شد و گناه آن دوچندان است. و البته این رفتار ناشی از دشمنی و خود برتر بینی و کوچک شمردن شخصی است که مورد استهزاء قرار گرفته است و یا این‌که این عمل صرفاً به قصد خندانیدن و دلشاد کردن دیگران صورت می‌گیرد. به هر حال این عمل نسبت به هر شخصیتی که باشد و در هر مقام و پستی صورت پذیرد مورد نکوهش و عقاب است و در این مورد فرقی بین افراد صاحب منصب و ضعیف‌ترین افراد وجود ندارد. البته مسخره کردن انبیاء الهی و کسانی که دارای مقام و مرتبه عالی انسانی هستند سزای سنگین‌تری دارد. که کاملا منطقی و عقلانی است.

اسلام به عنوان آخرین دین آسمانی که از طرف خداوند برای بشریت فرستاده شده است، نسبت به این مسئله واکنش جدی نشان داده و از آن‌جایی که حفظ آبروی همه مردم را مهم می‌داند، در آیات مختلفی از کلام الله مجید به آن اشاره کرده است و مردم را از ارتکاب به این عمل زشت باز داشته است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ [حجرات/11] اى کسانى که ايمان آورده‏‌ايد! نبايد گروهى از مردان شما گروه ديگر را مسخره کنند، شايد آن‌ها از اين‌ها بهتر باشند. و نه زنانى زنان ديگر را، شايد آنان بهتر از اينان باشند. و يکديگر را مورد طعن و عيب جويى قرار ندهيد و با القاب زشت و ناپسند يکديگر را ياد نکنيد، بسيار بد است که بر کسى پس از ايمان، نام کفرآميز بگذاريد. و آن‌ها که توبه نکنند، ظالم و ستمگرند.» می‌بینیم که خداوند در این آیه حتی نسبت به کسانی که قبلا مرتکب نافرمانی شده و به هر صورت سابقه خوبی نداشته ولی از گذشته خود توبه کرده باشند و در مسیر الهی قدم گذاشته باشند نیز حساس بوده و مردم را از این‌که ایشان را به واسطه اعمال گذشته مورد تمسخر و یا نکوهش قرار دهند نیز باز داشته است.

خداوند در آیه‌ای دیگر از قرآن مجید برای استهزاء کنندگان وعده عذاب داده که طبق آن علمای اسلام تمسخر و استهزاء دیگران را بر مبنای آن جزء گناهان کبیره (گناهان بزرگ) به حساب آورده‌اند: «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ [توبه/79] آنهايى که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عيبجويى مى‏‌کنند، و کسانى را که (براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچيز) توانائى خود دسترسى ندارند، مسخره مى‏‌نمایند، خدا آنها را مسخره مى‌کند (و کيفر استهزاکنندگان را به آنها مى‏‌دهد) و براى آنها عذاب دردناکى است».

در روایات اسلامی نیز از مسخره کردن و استهزاء مومن نهی شده است تا جایی که احترام به مومن، احترام به خداوند و استهزاء مومن، اهانت به ذات مقدس الهی دانسته شده است. امام صادق (علیه السلام) امام ششم شیعیان در ضمن حدیث قدسی می‌فرماید: « قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّي مَنْ آذَى عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ الْمُؤْمِن.[1] خداوند عزّ و جلّ فرمود: كسى كه بنده مؤمن مرا خوار شمارد بايد بداند كه خداوند با او در جنگ است و كسى كه بنده مؤمن مرا تعظيم و تكريم كند بى شك از غضب من در امان است». پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز در حدیثی تمسخر مومن را مورد نکوهش قرار داده و فرموده است: «مَنْ أَذَلَّ مُؤْمِناً أَذَلَّهُ اللَّه‏.[2] كسى كه مؤمنى را خوار شمارد، خدا او را ذليل خواهد كرد».

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در ضمن حدیث دیگری تمسخر دیگران را منکوب نموده و علت آن را مخفی بودن بندگان مقرب الهی در میان سایر بندگان بیان نموده است. به این معنی که چون ما از درون افراد اطلاع و آگاهی نداریم و بنابراین نمی‌توانیم خوب و بد را از میان بندگان خداوند تشخیص دهیم، نمی‌توانیم آنان را مورد تمسخر و استهزاء قرار دهیم: حضرت رسول گرامى اسلام (صلّى اللّه عليه و آله و سلم) نيز در ضمن يكى از سخنان خود فرمود: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ كَتَمَ ثَلَاثَةً فِي ثَلَاثَةٍ... وَ كَتَمَ وَلِيَّهُ فِي خَلْقِهِ... وَ لَا يَزْرَأَنَّ أَحَدُكُمْ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ، فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي أَيُّهُمْ وَلِيُّ اللَّه.[3] خداى عزّ و جلّ سه چيز را در سه چيز مخفى كرده است:... ولىّ خود را درميان خلق خويش مخفى داشته است... بنابر اين مبادا هيچ يك از شماها احدى از بندگان خدا را كوچك شمرد، زيرا نمى‏‌داند كداميك از آنها ولىّ خدا است.» بنابراین تمسخر و استهزاء یک عمل غیر اخلاقی بوده و هیچ مجوزی برای آن وجود ندارد و این عمل از ناحیه هر کسی که سر بزند مضموم و ناپسند است و و پیامبر ما مسلمانان در طی احادیث مختلفی که چند نمونه از آن در بالا بدان اشاره شد هیچ‌گاه حاضر به تمسخر دیگران نبوده و به شدت از آن منع فرموده است. 

پی‌نوشت‌ها:

[1]. كليني محمد بن يعقوب، اصول كافي، ترجمه سيد جواد مصطفوي، تهران، انتشارات گلشت، 1377، نوبت دوم، ج‏2، ص350
[2]. علامه مجلسي محمد باقر ، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، تهران، دارالكتاب اسلاميه، 1364، نوبت دوم، ج‏72، ص 142.
[3]. علامه مجلسي محمد باقر ، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، تهران، دارالكتاب اسلاميه ، 1364، نوبت دوم، ج‏72، ص 142.