پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در قرآن کریم و روایات، لفظ «اهل بیت» بارها مورد استفاده قرار گرفته است. در تعیین مصداق درست برای این مفهوم، بین شیعه و برخی از علمای اهل سنت، اختلاف وجود دارد. بسیاری از استدلالات شیعه بر حقانیت تشیع مبتنی بر این آیات و روایات است؛ از این رو تعیین دقیق مصادیق «اهل بیت» بسیار مهم است. در این مقاله به بررسی دیدگاه طرفین و تعیین دقیق مصادیق اهل بیت، پرداخته شده است.

گرچه «اهل بیت» در لغت به معنای خواص و نزديکان شخص به کار برده می‎شود و ابتداءً اهل بيت الرجل، شامل زن فرزند و حتی بستگان وی هم می‌‎شود، لکن روایات صحیح شیعه و سنّی و نیز قراین موجود در آیات و روایاتی که این لفظ در آنها بکار برده شده است، نشان می‎دهد که این لفظ در قرآن و کلام نبوی، اصطلاحی خاص و برای افرادی خاصی است. همانطور که در قرآن، پسر نوح نبي (عليه السلام) هم از اهل ايشان استثناء شده است، تا چه رسد به همسر(مانند همسر نوح و لوط): «قَالَ يَا نُوحُ إنَّهُ لَيسَ مِن أهلِکَ إنَّهُ عَمَلٌ غَيرُ صَالِحٍ [هود/46] خداوند فرمود اي نوح او از خاندان تو نيست او (صاحب) عمل ناشايست است.»

در مورد شأن نزول اين آيه سوره احزاب، اهل تسنن روايت حديث کساء را چنین نقل نموده‎اند: «عن صَفِيَّةَ بِنْتِ شَيْبَةَ، قَالَتْ قَالَتْ عَائِشَةُ خَرَجَ النَّبِيُّ (صلى الله عليه وسلم) غَدَاةً وَعَلَيْهِ مِرْطٌ مُرَحَّلٌ مِنْ شَعْرٍ أَسْوَدَ فَجَاءَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ جَاءَ الْحُسَيْنُ فَدَخَلَ مَعَهُ ثُمَّ جَاءَتْ فَاطِمَةُ فَأَدْخَلَهَا ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَدْخَلَهُ ثُمَّ قَالَ: "إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا".[1] عائشه گفت که رسول خدا (صلى الله عليه و سلم) صبح هنگام بيرون رفتند و بر روی دوش ايشان عبايی طرح‌دار از موی سياه بود. پس حسن بن علي آمد پس او را در زير عبا گرفت. پس حسين آمد و او را نيز وارد کرد. پس علي آمد او را نيز وارد کرد. سپس فرمود: خداوند می‌خواهد از شما اهل بيت پليدی‌ها را دور کند و شما را پاک نمايد.»

مشابه همین متن در سنن نسایی و ترمذی نیز نقل شده است[2] و خود ترمذی[3]، الباني وهابی[4] و حاکم نیشابوری[5] این حدیث را صحیح و مورد اعتماد دانسته‎اند. و حتی طبراني، ده روايت می‌آورد که در آن‌ها تصريح شده است که اهل بيت رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، تنها علي، فاطمه، حسن، و حسين هستند و حتی ام سلمه از همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در این مجموعه نمی‎باشد.[6]

جالب اینکه احمد بن حنبل و طبراني در ضمن اين روايت نقل کرده‎اند که ام سلمه گفته است: «فرفعت الكساء لأدخل معهم فجذبه من يدي وقال: إنّك على خير.[7] پس من عبا را بالا بردم تا همراه ايشان داخل شوم، پس حضرت آن را از دست من کشيده و فرمودند تو بر خير هستی.» و جالب‎تر از آن، اينکه ابن تيميه رهبر فکری وهابيون، در مورد ايشان چنين مي‎گويد: «والحسن والحسين من أعظم أهل بيته اختصاصا به كما ثبت في الصحيح أنه دار كساءه على علي وفاطمة وحسن وحسين ثم قال اللهم هؤلاء أهل بيتي فأذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهيرا.[8] و حسن و حسین از بزرگترین افراد اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) اند، همانطور که در روایت صحیح آمده است که حضرت، عبای خویش را بر علی و فاطمه و حسن و حسین پوشانید و فرمود: خداوندا اینان اهل بیت من هستند پس رجس و پلیدی را از ایشان دور کن و آنان را پاک گردان.»

بلکه در بعضي رويات صحيحه اهل تسنن آمده که بعضي از بزرگان صحابه صريحا همسران رسول خدا (صلي الله عليه و آله) را جزو اهل بيت نمی‌‎دانستند: «عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ ... فَقُلْنَا مَنْ أَهْلُ بَيْتِهِ نِسَاؤُهُ قَالَ لَا وَايْمُ اللَّهِ إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ ثُمَّ يُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَى أَبِيهَا وَقَوْمِهَا أَهْلُ بَيْتِهِ أَصْلُهُ وَعَصَبَتُهُ الَّذِينَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ.[9] پس گفتيم که اهل بيت رسول خدا کيانند؟ همسران او؟ (از زيد بن ارقم) پاسخ داد: نه! قسم به خدا که زن چند وقتی با شوهرش خواهد بود سپس وی را طلاق داده و به نزد خانواده اش و بستگانش باز می‌‎گردد.»

از طرف دیگر، هیچ کدام از زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) ادّعا نکرده است که مصداق آیه تطهیر بوده است، و آن‌را از فضایل خویش و نشانه عصمتشان نشمرده‎اند. بلکه در مثل حدیث ثقلین، اگر قرار باشد، اهل بیت را به زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) تفسیر کنیم، لازمه آن، این بوده است که آنان مرجع علمی و حکومتی، بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بوده باشند، در حالیکه احدی چنین ادعایی ننموده است!

همه این قرائن و شواهد نشان می‎دهد که مراد از اهل بیت، فقط حضرت زهرا (سلام الله علیها) و امامان شیعه هستند. بله طبیعی است که عده‎ای از دروغ‎ پردازان، بیکار ننشسته و احادیثی بر خلاف واقع جعل نموده‎اند که مراد همسران پیامبرند، ولی همانطور که مشاهده گردید، این احادیث جعلی با روایات صحیح و ادله عقلی قطعی، در تعارض بوده و ارزشی نخواهند داشت.

پی نوشت:

[1]. صحيح مسلم، دار الفكر، بيروت، ج7: ص130، ح 6414.
[2]. السنن الكبرى، النسائي، دار الكتب العلمية، بيروت، الطبعة الأولی، 1411، 1991 م، ج5 ص113.
سنن الترمذي، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، دار إحياء التراث العربي، بيروت، ج۵ ص699.
[3]. سنن الترمذي، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، دار إحياء التراث العربي، بيروت، ج۵ ص699.
[4]. صحيح سنن الترمذي، الألباني، ج3 ص306 ح 3205.
[5]. المستدرك على الصحيحين، للامام الحافظ أبي عبد الله الحاكم النيسابوري، بإشراف د. يوسف عبد الرحمن المرعشلي، دار المعرفة، بيروت، ج۲ ص416 ؛ ج3 ص146.
[6]. المعجم الكبير، الطبراني، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، مكتبة الزهراء، الموصل، الطبعة الثانية، ۱۴۰۴هـ/ ۱۹۸۳م، ج3 ص52.
[7]. مسند أحمد، احمد بن حنبلف دار صادر، بيروت، ج 6 ص 323.
المعجم الكبير، الطبراني، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، مكتبة الزهراء، الموصل، الطبعة الثانية، ۱۴۰۴هـ/ ۱۹۸۳م، ج3 ص53.
[8]. منهاج السنّة، ابن تيمية الحراني الحنبلي الدمشقي، تحقیق محمد رشاد سالم، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية، الطبعة الأولى، ۱۹۸۶ م، ج4 ص561.
[9]. صحيح مسلم، دار الفكر، بيروت، ج4 ص1874، كتاب فضائل الصحابة باب من فضائل علي بن أبي طالب.