پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از دیگر شبهاتی که اهل‌سنت در مسائل فقهی به شیعه وارد می‌کنند این شبهه می‌باشد که چرا فقیهان شیعه خمس را در غیر غنائم جنگی واجب می‌دانند در حالی که فقیهان سنی خمس را فقط در غنائم جنگی واجب می‌دانند؟

قرآن کریم پیرامون مسأله خمس می‌فرماید « واعلموا أنّما غنمتم من شیء فأنّ للّه خمسه و للّرسول و لذی القربی و الیتامی و المساکین و ابن السّبیل إن کنتم آمنتم باللّه و ما أنزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان و الله علی کلّ شیء قدیر ». [ انفال / 41 ] « بدانید هرگونه غنیمتی که به دست آوردید، یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و نزدیکان و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه است، اگر به خدا و آنچه که بر بندۀ خود در روز جدایی حق از باطل و روز درگیری دو گروه نازل کرده، ایمان دارید، خداوند بر هر کاری تواناست ».

تلقی اهل‌سنت از این آیه این است که این آیه خمس را فقط برای غنائم جنگی اثبات می‌نماید.

 در حالی که مفسرین و فقهای شیعه تلقی دیگری دارند، آنها قائلند که آیه نه تنها دلالت بر وجوب خمس در غنائم جنگی دارد بلکه شامل هر گونه درآمد کسب نیز می‌شود زیرا لغت نویسان عرب برای لفظ غنیمت معنی وسیعی ذکر می‌کنند که اختصاص به غنائم جنگی ندارد. که برای نمونه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

الف: خلیل بن احمد فراهیدی می‌گوید: « هرچه را که انسان بدون رنج به دست آورد، غنیمت است ».[1]

ب: ازهری می‌گوید: « غنم به دست آوردن چیزی است و اغتنام، بهره‌برداری از غنیمت است ».[2]

ج: ابن فارس می‌نویسد: « غنم یک ریشه بیش نیست که حاکی از به دست آوردن چیزی است که پیش‌تر دارای آن نبوده است و بعد، در مورد غنائم جنگی به کار می‌رود ».[3]

همچنین قرآن این واژه را در مطلق « سود بردن » به کار می‌برد، آنجا که می‌فرماید: « یا أیها الّذین آمنوا إذا ضربتم فی سبیل الله فتبیّنوا و لا تقولوا لمن ألقی إلیکم السّلام لست مؤمنا تبتغون عرض الحیاة الدّنیا فعند الله مغانم کثیرة ». [ نساء / 94 ] « ای افراد با ایمان، هنگامی که در راه خدا گام می‌‌‌‌زنید برای جهاد سفر می‌کنید تحقیق کنید. و به کسی که بر شما سلام می‌کند نگویید مؤمن نیستی، تا بخواهید از این راه به کا‌لاهای دنیوی دست یابید، زیرا نزد خداوند بهره‌های فراوانی است ».

جمله « فعند الله مغانم » در این آیه، پاداش‌های دنیوی و اخروی را شامل می‌شود.

ابن ماجه در سنن خود، از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند که پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به هنگام دریافت زکات می‌فرمود: « اللّهم اجعلها مغنما و لا تجعلها مغرما ».[4] « خداوندا این زکات را برای پردازندۀ آن سود و پاداش قرار ده و آن را ضرر و زیان قرار مده ».

احمد بن حنبل از رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نقل می‌کند: « غنیمة مجالس الذّکر الجنّة ».[5] « سود مجالس یاد خدا، بهشت است ».

روشن‌ترین گواه بر این که آیه هر چند در مورد غنائم جنگی نازل شده است ولی حکم آن اختصاص به مورد نزول ندارد، این است که فقهای چهار مذهب اهل سنت، در مواردی که مال به دست آمده از غنائم جنگی نبوده است، پرداخت خمس را لازم دانسته و با آیه شریفه استدلال نموده‌اند. که به یک نمونه اشاره می‌کنیم:

خمس در معادن

خمس در معادن یکی از مالیات‌های اسلامی است که اسلام آن را واجب کرده است و فقیهان حنفی به هنگام استدلال بر وجوب خمس در معادن با دو چیز استدلال کرده‌اند:

الف: آیه غنیمت

ب: حدیث پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) که فرمود: « و فی الرّکاز الخمس ».[6] « در چیز‌های زیر خاکی معدن و گنج خمس واجب است ».

منابع:

[1]. کتاب العین، ج 4، ص 426.
[2]. تهذیب اللغة، مادۀ غنم.
[3]. مقاییس اللغة، مادّۀ غنم.
[4]. سنن ابن ماجه، کتاب زکات، باب ما یقال عند اخراج الزکاة، حدیث 1797.
[5]. مسند احمد، ج 2، ص 330 و 374 و 524.
[6]. مسند احمد، ج 1، ص 314؛ سنن ابن ماجه، ج 2، ص 839.