پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از شهاتی که در مسائل فقهی به شیعه وارد می‌کنند، این است که چرا شیعیان دست‌ها را از بالا به پایین می‌شویند، در حالی که دیگران از پایین به بالا می‌شویند؟

پاسخ:

یکی از شرایط صحت نماز طهارت ظاهری بدن از هر نوع آلودگی و نجاست است و آنچه با استحمام و امثال آن حاصل می‌شود؛ طهارت ظاهری از این آلودگی‌ها است. امّا علاوه بر طهارت ظاهری، یکی دیگر از شرایط صحت نماز، تحصیل طهارت معنوی است که از راه وضو بدست می‌آید. بنابراین وضو یکی از مقدمات نماز است.

از قرآن و سنت استفاده می‌شود که وضو از دو شستن و دو مسح تشکیل می‌شود. در سوره مبارکه مائده می‌خوانیم:« یا أیّها الّذین آمنوا إذا قمتم إلی الصّلاة فأغسلوا وجوهکم و أیدیکم إلی المرافق و امسحوا برؤوسکم و أرجلکم الی الکعبین ». [ مائده / 6 ] « ای افراد با ایمان هرگاه برای نماز به پا خاستید، صورت و دست‌های خود را تا آرنج بشویید و سر و پاها را تا کعبین ( دو برآمدگی ) مسح کنید ».

در جمله نخست « فأغسلوا وجوهکم و أیدیکم ألی المرافق » لفظ  « أیدی » به کار رفته که جمع « ید » به معنی دست است و با در نظر گرفتن دو مطلب روشن می‌شود که چرا باید دست‌‌‌‌‌‌ها را از بالا به پایین شست.

الف: کلمه ید در زبان عربی استعمالات مختلفی دارد و گاه صرفا به انگشتان دست، گاه به انگشتان تا مچ، گاه به انگشتان تا آرنج، و بالأخره گاه به کل دست از سر انگشتان تا کتف، اطلاق می‌شود.

ب: مقدار واجب از شستن دست در وضو فاصله میان مرفق تا سر انگشتان است، لذا قرآن لفظ « الی المرافق » را به کار برده تا مقدار واجب را بیان کند.

بنابراین نتیجه می‌گیریم:

چون لفظ ید کاربردهای گوناگونی دارد، کلمه « إلی » در « إلی المرافق » بیانگر مقداری از اجزاء عضو است که باید شسته شود یعنی باید دست‌ها تا آرنج شسته شوند نه کمتر نه بیشتر و هرگز این آیه بیانگر کیفیت شستشوی دست نیست. اما کیفیت شستشو مربوط به عرف و عادت است که معمولا از بالا به پایین است. برای مثال اگر یک پزشک دستور دهد پای بیمار را تا زانو بشویید، پای وی را از بالا به پایین می‌شویند، نه بالعکس.[1] گذشته از این سیره اهل‌بیت ( علیهم السّلام ) که عدل قرآنند بیانگر شستن از بالا به پایین است.

شیخ کلینی از زراره نقل می‌کند که حضرت امام باقر ( علیه السّلام ) فرمود: « آیا برای شما کیفیت وضوی پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) را نقل نمایم؟ عرض کردیم: آری، حضرت دستور داد که ظرفی از آب حاضر کنند؛ . . .سپس دست چپ خود را پر از آب کرد و بر روی آرنج دست راست خود ریخت و آن را بر ساق دست خود کشید، آنگاه آب تا سر انگشتان جاری شد. و دست چپ را به همین نحو شست؛ . . . ».[2]

منابع:
[1]. کتاب راهنمای حقیقت آیت الله شیخ جعفر سبحانی، 491 ـ 492.
[2]. تهذيب الأحكام : ج1، ص59، شماره 158.