عبیدالله بن عبدالله بن عتبة بن مسعود، یکی از فقهای هفت‌گانه‌ی اهل سنت می‌گوید: «کسی را داناتر از ابن عباس ندیده‌ام، به‌خاطر سبقتی که به احادیث رسول خدا داشت. او می‌نشست و یک روز کامل فقه می‌گفت، و روز دیگر تفسیر می‌گفت و روز بعد شعر می‌گفت و روز دیگر تاریخ عرب را می‌گفت، و همه‌ی علمای معاصرش پیش او خضوع داشتند و هیچ‌کس از او سؤال نمی‌کرد، مگر این‌که جوابش را پیش او پیدا می‌کرد.»[4]
ابن عباس می‌گوید: «حفظت السنة کلها.[5] من کل سنت را حفظ نمودم.»
هیثمی هم در «مجمع الزوائد» این حدیث را صحیح خوانده و راویان آن را راویان کتاب صحیح دانسته است.[6]
با این اوصاف برای او 1660 حدیث نقل کرده‌اند،[7] که این تعداد نه با علم ابن عباس مطابقت دارد و نه کل سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این‌قدر کم نبوده است، و از آن احادیث، بخاری در صحیح خود 217 حدیث را آورده است.[8]
آیا ابن عباس با 1660 حدیث اعلم اصحاب و مفسر کتاب خدا شده‌است؟! آیا دعای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حق او، در این تعداد حدیث محقق شده است؟!
اگر تمام سنت همین 1660 حدیث باشد، باید احادیث غیر مشابه در احادیث ابوهریره و عبدالله بن عمر، و هم‌چنین باقی احادیث آنان بر این تعداد، خارج از سنت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) باشد؛ زیرا راویان حدیث به‌صرف نقل یک روایت از یک راوی، همان روایت را از راوی دیگر ترک نمی‌کردند و روایات مشابه را از همه‌ی صحابه، با اسناد مختلف می‌آوردند.
بعید است هیچ‌یک از عالمان اهل سنت، نتیجه‌ی این کلام را بپذیرد، بنابراین بدون شک باید بپذیرند، نزد ابن عباس احادیث و سنت عظیمی بوده که بنا به سیاست نادرست حکومت‌های پس از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، جز اندکی از آن همه روایت، به امت اسلامی و مشتاق سنت پیامبر نرسیده است.

پی‌نوشت:

[1]. صحیح بخاری، بخاری، دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع، 1401ق، کتاب المناقب، باب ذکر ابن عباس، ج4، ص217. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. «ان عمر كان إذا جاءته الأقضية المعضلة قال لابن عباس انها قد طرت علينا أقضية وعضل فأنت لها ولأمثالها ثم يأخذ بقوله وما كان يدعو لذلك أحدا سواه.» اسدالغابة، ابن اثیر، بیروت: دار الكتاب العربی، ج3، ص193. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. « خبرنا عبد الله بن نمير عن مالك بن مغول عن سلمة بن كهيل قال قال عبد الله: نعم ترجمان القرآن بن عباس » الطبقات الکبری، ابن سعد، بیروت: دار صادر، ج2، ص366. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. «وقال عبيد الله بن عبد الله بن عتبة: كان ابن عباس قد فات الناس بخصال: بعلم ما سبقه، وفقه فيما احتيج إليه من رأيه، وحلم، ونسب، وتأويل، وما رأيتُ أحداً كان أعلم بما سبقه من حديث رسول الله صلى الله عليه وسلم منه، ولا بقضاء أبى بكر وعمر وعثمان منه، ولا أفقه فى رأى منه، ولا أثقب رأياً فيما احتيج إليه منه، ولقد كان يجلس يوماً ولا يذكر فيه إلا الفقه، ويوماً التأويل، ويوماً المغازى، ويوماً الشعر، ويوماً أيام العرب، ولا رأيت عالماً قط جلس إليه إلا خضع له، وما رأيت سائلاً قط سأله إلا وجد عنده علماً.» الطبقات الکبری، ابن سعد، بیروت: دار صادر، ج2، ص368. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
التفسیر و المفسرون، محمد السيد حسين الذهبي، قاهره: مکتبة وهبة، 1398ق، ج1، ص51.
[5]. مسند احمد، احمد بن حنبل، بیروت: دار صادر، ج1، ص249. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. مجمع الزوائد، هیثمی، بیروت: دار الكتب العلمية، 1408ق، ج7، ص155.
[7]. «عبد الله بن العباس: ألف حديث وستمائة حديث وستون حديثاً.» جوامع السیرة و خمس رسائل اخری لابن حزم (الرسالة الثانیة: اسماء الصحابة الرواة و ما لکل واحد من العدد)، ابن حزم، مصر: دارالمعارف، ص276.
[8]. «عبد الله بن عباس بن عبد المطلب الهاشمي مائتا حديث وسبعة عشر حديثا.» هدی الساری، مقدمه فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، بیروت: دارالفکر، 1415ق، ص660. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

مهدی منصورسمائی