اهل حق
برخی از نویسندگان اهل حق سعی دارند با توجه به اشتراکاتی که بین اهل حق و آیین مهرپرستی که یکی از ادیان باستان ایران است، اهل حق را ادامه مهرپرستی معرفی کنند اما مطالعه تطبیقی بین این دو آیین نشان می‌دهد که وجه اختلاف بین اهل حق و مهرپرستی در مسائل بنیادی بسیار زیاد است.
بعضی از سرسپردگان فرقه اهل حق با استناد به برخی از ابیات در متون کهن کلامی اهل حق، سعی در ایجاد ارتباط بین اهل حق و آیین زوران، دارند تا هر چه بیشتر بتوانند پیشینه اهل حق را طولانی نشان دهند و حال آنکه بنا بر متون اهل حق این رابطه بر اساس دونادون است.
دونادون یا گردش متوالی روح در هزار و یک بدن از عقاید مهم و اساسی فرقه اهل حق است که در اندیشه پیروان آیین یارسان از آن به "سیر تکامل انسان" تعبیر شده است. سؤالی که در ذیل این اندیشه از اهل حق مطرح می‌شود این است که سبب ترقی و تکامل دونی به دون دیگر یا از منزلی به منزل دیگر چیست که اهل حق در پاسخ به این سؤال مطالب متناقضی بیان می‌کنند.
دونادون یا گردش متوالی روح در هزار و یک بدن از عقاید مهم و اساسی فرقه اهل حق است که در ایشان از آن به "سیر تکامل انسان" تعبیر شده است. این تفکر علیرغم اینکه امتناع عقلی دارد اما سؤالاتی در کنار آن واقع‌شده است که متون اهل حق برخلاف اینکه بیشترین مبحث را درباره این عقیده دارند، پاسخی به آن سؤالات ندارند.
پیروان سلطان اسحاق ازیک طرف اعمال عبادی مانند نماز و روزه ماه مبارک رمضان را مربوط به دوره شریعت است و از انجام آن خودداری می‌کنند و از طرف دیگر تزکیه نفس، خودشناسی و بخشودگی را منوط به انجام روزه‌های مرسوم در این فرقه می‌دانند!
سرسپردگان به فرقه اهل حق معتقد هستند که برخی از انسان‌ها مثل حضرت علی (علیه‌السلام)، شاه خوشین و سلطان اسحاق برزنجه‌ای، متجلی از ذات حقانی و تجلی اعظم هستند که هزار و یک دون را گذرانده‌اند اما علیرغم اعتقاد به اینکه هرکس که هزارویک دون را طی کند به عالم بقا می‌رود، معتقد هستند که برخی از تجلی‌های اعظم در افراد دیگر ظاهرشده‌اند.
اهل حق علیرغم اینکه معتقد است که همه ادیان در مسیر خدا زندگی می‌کنند، رستگاری، وصول به‌حق، رسیدن کمال و سعادت را مشروط به گرویدن به آیین یارسان می‌دانند و سیاست جذب افراد غیر یارسانی برای برقراری تشکیلات اهل حق موردتوجه بزرگان و بنیان‌گذاران این فرقه بوده است.
یکی از آداب‌ورسوم در فرقه اهل حق سرسپردگی است که در برخی از خاندان‌ها درونی است. جریان یارسانیزم ضمن حمله شدید به سرسپردگی درون خاندانی آن را باعث انزوای اهل حق و برخلاف کتاب سرانجام می‌دانند.
جریان یارسانیزم در فرقه اهل حق که داعیه دین یارسان رادارند برخلاف اکثریت اهل حق که سیادت سلطان اسحاق را هاشمی می‌دانند، در ادعایی سطحی معتقدند که باید سیادت سادات اهل حق را به سلطان اسحاق دانست نه سادات هاشمی.
نورعلی الهی که تمام سعی و کوشش خود را بر این گذاشته است که خود را اهل حق معرفی نماید، در برخی از سخنان خود به "نامه سرانجام " که مقدس‌ترین کتاب در نزد فرقه اهل حق است بی‌حرمتی کرده و قائل به تحریف وتحذیف آن است.
در فرقه اهل حق چهار اصل اخلاقی راستی، پاکی، نیستی و ردا وجود دارد که از آنها به "ارکان یاری" تعبیر می‌شوند. برخی از نویسندگان اهل حق با توجه به وجود سه اصل" گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک" در دین زرتشت، سعی در مرتبط دانستن اهل حق به زرتشت دارند و حال آنکه این اصول اخلاقی در همه ادیان آسمانی وجود دارد.
علیرغم اینکه آداب و رسوم اهل حق حاصل تفکر و اندیشه سلطان اسحاق بزرنجه ای است اما در این فرقه باورهایی وجود دارد که متأثر از ادیان آسمانی و غیر آسمانی پیش از اسلام در اهل حق است که بکرزائی رهبران اولیه این فرقه یکی از تأثیرپذیری های اهل حق از مسیحیت است.
برخی از پیروان فرقه اهل حق پیدایش آیین یارسان را مربوط به عالم الست می‌دانند و طبق این اعتقاد آیین یارسان را کهن‌تر و مقدم بر همه ادیان قلمداد می‌کنند و برای ادعای خود به آیه شریفه 172 سوره مبارکه اعراف استناد می‌کنند.
برخی از کلام دانان اهل حق بَنا بر افسانه‌سازی و بر اساس اعتقاد به دونادون و گواهی دادن دون‌های گذشته بر این باور هستند که سه نسل از انسان‌ها موسوم به "مشیا و مشیانه"، "چین و ماچین" و"بنی جان" پیش از آفرینش حضرت آدم (علیه‌السلام) می‌زیسته‌اند و حال آنکه این داستان‌ها با توجه به متون کلامی اهل حق و غیرازآن باطل است.