سایر مسائل
یکی از شاخصه‌های تصوف علم ستیزی و مخالفت با کسب علم و دانش است. برخی از بزرگان صوفیه علم را حجاب راه سلوک دانسته و بدین علت از کسب علم و دانش رویگران هستند. درمقابل اساس عرفان اسلامی علم آموزی و تشویق به کسب علم و دانش است تا جایی که آیات متعددی از قرآن و روایات اشاره بدین امر دارند.
از تفاوت‌های عارف و صوفی برتر بودن عارف نسبت به صوفی است. با نگاهی به تاریخ و اشخاصی که به این دو نام خوانده می‌شدند، درمیابیم که بیشتر افرادی که عارف نامیده می‌شدند از صاحبان علوم خصوصا متخصص در علوم دینی بودند. اما کسانی که به نام صوفیه خوانده می‌شدند بعضا حتی سواد خواندن و نوشتن هم نداشتند.
یکی از تفاوت‌هایی که میان عرفان و تصوف وجود دارد، زمان ظهور این دو واژه است. با بررسی منابع تاریخی و با استناد به نظر مشهور می‌توان به این مطلب دست یافت که واژه تصوف از قرن دوم مشهور شد، اما پدید آمدن واژه‌ای به نام عرفان، از قرن سوم آغاز گردید و همین امر بیانگر تفاوت‌هایی میان این دو واژه است.
عده‌ای سعی می‌کنند که عرفان و تصوف را یکی دانسته و مشروعیت سلوک عرفانی را در حوزه سلوک صوفیانه تسری دهند و بدین وسیله سرپوشی بر انحرافات تصوف بگذارند و تصوف را همانند عرفان اسلامی خالی از هرگونه انحراف معرفی کنند، درحالی که بزرگان دینی و عرفای اسلامی در روشن شدن مرز میان عرفان و تصوف سخنانی ایراد کرده‌اند، که روشن کننده مرز عرفان و تصوف است.
«عرفان» و «تصوف» با وجود شباهت‌های ظاهری در برخی از آداب، اساساً متمایز با یکدیگر و مجزای از هم هستند؛ چراکه عرفان شیعه ریشه در آموزه‌های ثقلین دارد؛ یعنی منشأ آن قرآن و سنت (قولی، فعلی و تقریری) چهارده معصوم (علیهم السلام) است، اما تصوف ریشه‌ای التقاطی داشته که هم از آموزه‌های نوافلاطونیان و هم نحله‌های معنوی مسیحی و حتی شبه عرفان‌های هندی و شرقی وام گرفته است.
با توجه به تعاریفی که از عرفان و تصوف می‌شود، می‌توان نسبت‌های مختلفی برای عرفان و تصوف متصور شد. بدین منظور نظرات برخی از صاحب‌نظران در حیطه عرفان و تصوف را از نظر می‌گذرانیم تا از نسبتی که میان این دو واژه برقرار می‌کنند مطلع شویم و با نظرات مختلف در این زمینه آشنا شویم.
آنچه باعث طرد شدن یک انسان از مکتب اسلام و اهل‌بیت (ع) می‌شود، اعتقادات ناصحیح و باطلی است که برای آن انسان پیدا می‌شود و البته این اعتقادات ناصحیح تا موقعی که در درون یک شخص منفردا باشد، چندان اثر مخربی نخواهد داشت مگر برای همان شخص. ولی آنگاه که این اعتقادات باطل بصورت یک تز و ایدئولوژی آن هم در قالبی تشکل یافته و منظم در می‌آید یقینا آثار مخربی نه تنها برای خود آنها بلکه برای جامعه اسلامی پیش می‌آورد.
برای آنکه بدانیم آیا عرفان و تصوف با هم تفاوت دارند یا نه، باید تعاریف اصطلاحی آن دو را بررسی کرده تا ماهیت این دو واژه مشخص شود، آنموقع است که می‌توان در مورد نظر کسانی که عرفان و تصوف را جدای از هم می‌پندارند، یا آنان که این دو را یکی می‌دانند، قضاوت کرد.
از آنجا که درمورد تطابق و عدم تطابق دو مفهوم "عرفان" و "تصوف" اقوال مختلفی وجود دارد و برخی معتقدند این دو مفهوم کاملا منطبق بر هم هستند و برخی دیگر به اقوالی غیر از قول اول اعتقاد دارند، برای روشن شدن این مساله به معانی لغوی این دو مفهوم رجوع می کنیم تا بدانیم این دو مفهوم حداقل در کتب فرهنگ لغت و از نظر صاحبان نظر در حیطه تصوف، چه معنایی را افاده می‌کنند.
در تاریخ، کسانی را می‌توان یافت که به معنای حقیقی کلمه عارف بوده‌اند، اما صوفی نامیدن آنها، برحسب مـعنای ارتـکازی این کلمه صحیح نیست، مانند ملاحسین قلی همدانی، میرزا جواد ملکی‌تبریزی، شـاه آبـادی، علامه طباطبایی و حضرت امام خمینی(ره). با این وجود تفاوت این دو لفظ در این مرتبه کاملا واضح و آشکار است و کسانی که عرفان و تصوف را یکی می‌دانند، حداقل از لحاظ معنی به اشتباه رفته‌اند.
شیخ احمد احسایی از شیخیه و حسینعلی نوری از بهائیت، توانستند بعد از واردن شدن در مسلک درویشی، از بسیاری از عقائد و آموزه‌های صوفیانه برای فرقه سازی خود استفاده کنند که از جمله این عقاید رکن رابع و ادعای رابطه مستقیم با ائمه‌اطهار (علیهم‌السلام) و نقل حدیث از آنها و یا غلو در مقامات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و باب خواندن هر یک از رؤسای خود را از مکتب صوفیه گرفتند تا به فرقه خود رنگ و بوی عرفانی دهند.
یکی از راه های جذب فرقه‌های صوفیه، انتساب علمای ربانی به این نوع فرقه‌ها است. با دقت در این نوع انتساب‌ها نکات قابل توجهی روشن می‌شود به نحوی که فرقه‌های صوفیه نه در زمان حیات این بزرگان، بلکه بعد از وفاتشان، آنها را منسوب به خود می‌کنند تا با تکذیب خبر توسط اطرافیان و نزدیکان، انتساب فوق را امری سری و مخفی تلقی کنند.
از میان عقایدی که در عرفان اسلامی و به تبع آن در تصوف دیده می شود، مقام فنا است. فنا در آثار عرفا و صوفیه به تعابیر گوناگون آمده است و از آن برداشت‌های رنگارنگی شده است. برخی از صوفیه قدیم به فنای واقعی که در عرفان مطرح است اشاره کرده‌اند، ولی برخی دیگر در موضوع فنا به انحراف رفته و گمراه شده‌اند.
عقیده به صلح کل، عقیده ای فاسد بوده و اباحی گری و بی تفاوتی به محیط اطراف نتیجه این تفکر است. نتیجه اعتقاد داشتن به صلح کل که در میان صوفیه رایج است، تفسیر دین به دین حداقلی و فردی در جامعه خواهد شد. طرفداران صلح کل در واقع مىخواهند بگويند دين امرى است که جنبه فانتزى دارد و با واقعيات سروکارى ندارد و حال آنکه حقیقت چیز دیگری است.