اهل حق
در ارتباط فرقه اهل حق با نظام اسلامی، پیروان این فرقه را میتوان به دو جریان سنتی و یارسانیزم تقسیم کرد که جریان سنتی آن همواره همراه انقلاب اسلامی بوده، اما جریان یارسانیزم در حوادث مختلف از جمله اغتشاشات اخیر، مخالفت خود با حاکمیت را نشان داده اند.
فرقه اهل حق هر چند خود را شیفته حضرت علی(ع) می دانند، اما مبانی اعتقادی این فرقه بر حلول و دونادون استوار است که این دو در اندیشه توحیدی علوی، مطرود و مردود است.
فرقه اهل حق، عقیده دونادون و حلول را به وحدت وجود تفسیر کرده و صحیح بودن آن را، با این تفسیر توجیه کردهاند در حالیکه بین این دو، مغایرت و دوگانگی مشاهده میشود.
در فرقه اهل حق درباره حضرت علی (ع) باورهای متفاوتی وجود دارد؛ عدهای از آن حضرت، به عنوان اولین امام نام برده و عدهای با بیان دیدگاهی متناقض، شخصیت آن امام را از صورت حقیقی خود خارج کرده و دچار غلو شده و او را مظهر ذات خداوند میدانند.
عقیده دونادون، پیامدهای مختلفی از جمله پیامدهای فرهنگی و اجتماعی در پی دارد. اطاعت بی چون و چرا از بزرگان فرقه، ایجاد انگیزه ریاست طلبی و مرید پروری، ترویج خرافه گرایی و سوء ظن و بدبینی نسبت به برخی افراد فقیر، از مهمترین پیامدهای اجتماعی آن است.
بنیان فکری آئین اهل حق را دونادون تشکیل میدهد؛ با این بیان که از ذات الهی، در جسم برخی افراد حلول شده و این ذات در میان انسانها در چرخش است؛ پذیرش این باور پیامدهای اعتقادی از جمله نیازمندی و مکانمندی ذات الهی را به دنبال دارد.
دونادون از عقاید بنیادین فرقه اهل حق است که در چیستی و ماهیت آن، بزرگان فرقه اهل حق نظریههای متناقضی ارائه کردهاند که در پی آن نمیتوان ماهیت مشخص و واحدی، نسبت به این باور در این فرقه به دست آورد.
فرقه اهل حق بر اساس اعتقاد به دونادون، رنجهای زندگی انسان را نتیجه اعمال بد او در زندگیهای پیشین دانسته و از این توجیه، به عنوان حکمت و فلسفه دونادون یاد میکند.
طرفداران نظریه تناسخ، برای تأیید پنداره خود، به کارکرد آن از جمله ثمرات تربیتی تمسک جستهاند؛ با این بیان که تناسخ با ایجاد فرصت زندگی مجدد برای افراد، امکان تحقق کامل استعدادها و شکوفایی کامل آنها را فراهم میکند.
در میان باورمندان به تناسخ و دونادون، رنگ و بوی کمی از حضور خدا و اعتقاد به او در زندگی احساس میشود و عمل صالحی که این افراد انجام میدهند، برای رضای خدا نیست و برای بازخورد طبیعی آن، در زندگی در این جهان است.
باورمندان به تناسخ و دونادون، نظریه خود را به بقای روح پس از مرگ، پیوند زده و بر این باور هستند که ماهیت و اصالت انسان، همان روح اوست و جسم آدمی در ماهیت او نقشی ندارد و از رهگذر این عقیده، جاودانگی انسان را پس از مرگ، بدون اعتقاد به معاد توجیه میکنند.
دونادون از باورهای بنیادین فرقه اهل حق است. بر اساس این باور معتقدند که روح بزرگان و انبیاء الهی در جسم بزرگان و پیران این فرقه حلول کرده و بدین جهت برای آنها تقدس و احترام خاصی قائل میشوند.
فرقه اهل حق کمال انسانی را در رسیدن به مقام حقیقت و فنای فی الله می داند و معتقد است که این استکمال، از رهگذر اعتقاد به دونادون و چرخه انتقال روح در هزار و یک مرتبه به دست می آید.
فرقه اهل حق درباره زندگی پس از مرگ به گونه ای از تناسخ یعنی دونادون معتقد است. یکی از دلایل باورمندی به عقیده تناسخ و دونادون، در میان باورمندان به این عقیده، ادعای وجود خاطراتی از زندگی پیشین دون قبلی، برای برخی از افراد می باشد.