پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ « بداء » از عقاید اسلامی است که همۀ مسلمانان جهان به آن عقیدۀ راسخ دارند، به شرط آنکه درست تفسیر شود. هر چند برخی از اهل سنت ( وهابیت ) از به کار بردن لفظ بداء خودداری می‎کنند، اما وحشت آنان از به کار بردن لفظ بداء ضرری به محتوا نمی‌زند، زیرا آنها معنای حقیقی بداء که ظهور پس از خفا است می‌گیرند که این به اعتقاد ما شیعیان هم درست نیست؛ زیرا مقصود واقعیت بداء است نه اسم آن.

حقیقت بداء بر دو اصل استوار است:

الف: خداوند دارای قدرت و سلطۀ مطلق بر جهان هستی است و هر زمان بخواهد می‌تواند تقدیری را جایگزین تقدیر دیگر سازد، در حالی که بر هر دو تقدیر، علم پیشین داشته و هیچ گونه تغییری نیز در علم وی راه نخواهد یافت، زیرا تقدیر نخست چنان نیست که قدرت خدا را محدود ساخته و توانایی دگرگون کردن آن را از او سلب کند. خداوند متعال بر خلاف عقیده یهود که می‌گفتند: «ید الله مغلولة »، «دست خدا بسته است »، قدرت گسترده‌ای دارد و به تعبیر قرآن دست او باز است « بل یداه مبسوطتان ». ( مائده / 64 ).

ب: إعمال قدرت از سوی خداوند و اقدام وی به جایگزین کردن تقدیری به جای تقدیر دیگر، بدون حکمت و مصلحت انجام نمی‌گیرد و انجام این کار در گرو اعمال خود انسان است که از طریق اختیار و برگزیدن زندگی شایسته یا ناشایسته، زمینۀ دگرگونی سرنوشت خویش را فراهم سازد. فرض کنیم انسانی، حقوق والدین و بستگان خود را مرعات نمی‌کند. طبعا این عمل ناشایست بوده و در سرنوشت او تأثیر ناخوشایندی خواهد داشت. حال اگر در نیمۀ زندگی از کردۀ خود نادم گشته و از آن پس به وظایف خود در این باره اهتمام ورزد، در این صورت زمینۀ دگرگونی سرنوشت خود را فراهم کرده و مشمول آیۀ « یمحوا الله ما یشاء و یبثت » [رعد، 39]، خواهد گشت. این مطلب در عکس قضیه نیز حاکم است.

آیات و روایات در این مورد بسیار است که به دو نمونه اشاره می‌نماییم:

1. « انّ الله لا یغیّر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم »؛ « خدا وضع هیچ قومی را ( از آسایش به سختی ) دگرگون نمی‌سازد مگر این‌که آنان خود وضع خویش را دگرگون سازند » [ رعد، 11]
2. سیوطی در تفسیر خود آورده است که: امیرمؤمنان علی ( علیه السلام ) از پیامبر اکرم دربارۀ تفسیر آیۀ « یمحوا الله ما یشاء »[ رعد، 39]، سؤال کرد، پیامبر اکرم در پاسخ چنین فرمود: من دیدگان تو و امتم را با تفسیر این آیه روشن می کنم. صدقه در راه خدا، نیکی به پدر و مادر، و انجام کارهای نیک، بدبختی را به خوشبختی دگرگون ساخته، مایۀ افزایش عمر می‌گردد و از مرگ های بد جلوگیری می کند. [1]

حال با توجه به این دو اصل، روشن می‌شود که اعتقاد به بداء یک عقیده مسلّم اسلامی است؛ صرف نظر از تعبیر و اصطلاح خاص بداء، تمامی مذاهب و فرق اسلامی به مفهوم آن اعتقاد دارند. بنابراین حقیقت بداء جز این نیست که قسمتی از سرنوشت‌های انسان قطعی نیست، بلکه معلق می‎باشد و او می‌تواند با اعمال خود آن را دگرگون سازد، خواه نیک باشد و خواه بد باشد. [2]

 منابع:

 [1]. الدر المنصور، 3 / 66.
 [2]. کتاب راهنمای حقیقت آیت الله شیخ جعفر سبحانی، ص 98 ـ 102.