پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مهم‌ترین مرحله تعلیم‌ و تربیت انسان در دوران کودکی است؛ هر چقدر این تعلیم‌ و تربیت در کودکی بیشتر مورد توجه قرار گیرد، فرد در بزرگسالی دارای سلامت معنوی بیشتری خواهد بود. این تربیت تدریجی و مراحل آن متناسب با رشد قـوای مـادی و معنـوی است. از این رو تعلیم‌ و تربیت به‌ویـژه در دوران کـودکی در اسـلام جایگـاه ویـژه‌ای داشته است؛ چراکه رشد و جهت‌گیری اسـتعدادهـای انسـانی از دوره کـودکی شـروع می‌شود.

در بحث معنویت‌های نوظهور، یک خیزش و گرایش برای نفوذ از سنین کودکی در حال شکل‌گیری است. همان‌طور که در فضای مجازی کودکان به اسم آموزش موفقیت، در حال ترویج مباحث قانون جذب و... هستند، در فضای نشر کتاب نیز همین موضوع به چشم می‌آید. در سی و پنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از تاریخ 19 تا 29 اردیبهشت 1403 در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به‌صورت مجازی برگزار شد، کتاب‌های معنویت‌های نوپدید برای مخاطب کودک و نوجوان به چشم می‌خورد.

یوگای کودکان از جمله همین موارد است. در فضای فروش کتاب در پنل مجازی نمایشگاه، فقط 262 عنوان کتاب با موضوع «یوگا» عرضه شده بود، در میان کتاب‌های یوگا، کتب اختصاصی ترویج یوگا برای کودکان، یوگا از زمان بارداری و... به چشم می‌خورد. این یک هشدار و زنگ خطر به مسئولان فرهنگی و فعالان دینی و... است. سحر و جادو که بن‌مایه معنویت‌های ماورا گرا است در قالب رمان، بین نوجوانان و جوانان اقبال خوبی پیدا کرده است، این مسیر به سمت‌وسوی رمان‌های ترسناک (خصوص سحر و جادو) رفته است. تیراژ بالا و چاپ‌های متعدد در حوزه این کتاب‌ها، شاهد این مدعا است. معنویت‌های دیگر هم به اسم رمان و... سهم خوبی برای قشر نوجوان و کودک ایجاد کرده‌اند.

با وجود شواهدی می‌شود گفت احتمال زیادی دارد که با برنامه‌ریزی و طراحی قبلی، فضای ترویج معنویت‌های نوظهور به‌سمت مخاطب کودک و نوجوان رفته است. در رشته روان‌شناسی رشد، منابع دینی و... تأکید زیادی به تربیت در زمان کودکی شده است. حتی اگر به‌صورت اتفاقی، این نوع گرایش رقم خورده باشد، در آسیب‌های آن تفاوتی ایجاد نمی‌کند.

حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام در همین رابطه می‌فرمایند: «العِلمُ مِنَ الصِّغَرِ کالنَّقشِ فی الحَجَرِ»؛ [1] «آموختن دانش در خُردسالی، همچون نقشی است که بر روی سنگ کنده شود». «این حدیث بیان می‌دارد مهم‌ترین مرحلـۀ تعلـیم و تربیـت، دوران کـودکی اسـت. چون‌ که شخصیت کودک و هنجارهای اخلاقی او از طریق ذهن شـهودی و به‌صورت غیرآگاهانه صورت می‌گیرد و با رشد قـوای اندیشـۀ کـودک شخصـیت خـویش را بـر اساس اطلاعات دریافتی از محـیط اطـراف مسـتحکم می‌کند و قضاوت‌ها، علایـق، انگیزه و عمل را بر مبنای شخصیت به وجود آمده شکل می‌دهد و اسـتعدادهای مـادی و معنوی خویش را در مسیر همین شخصیت شکوفا کـرده و بـه کسـب علـم و مهـارت می‌پردازد؛ بنابراین کودکی، دوره‌ای است که شخصیت کودک در آن شکل می‌گیرد و به‌تدریج در دوره‌های بعدی زندگی، استحکام یافته و ثبات می‌یابد؛ همانند نقش بر روی حجر که به‌آرامی و به‌تدریج بـر روی سـنگ نگاشـته می‌شود ولی از ثبـات همیشـگی برخوردار است». [2]

علت مهم بودن تعلیم و تربیت در کودکی به‌خاطر این است که یک کودک اگر با عوامل محیطی اطراف به خوبی مواجه شود، سلامت شخصیت و معنویت خواهد داشت؛ ولی اگر عوامل محیطی نامناسبی داشته باشد به‌مرور از پاکی فطـری خـویش فاصـله خواهد گرفت و اسـتعدادهای مـادی و معنـوی او در جهت اهداف توحیدی شکوفا نخواهد شد، همانند یک گل درخت میوه که استعداد تبدیل‌شدن به یک ثمره خوب را دارد و با عوامل محیطی نامناسب این امر محقق نمی‌شود. معنویت‌های جدید در همین لایه کودکان را دچار آسیب می‌کنند، اما چون با پوشش ورزش، آگاهی ذهن، مدیتیشن و... خود را معرفی می‌کنند از کانون‌های نظارتی همه حتی والدین رد شده و به کودک آسیب می‌زنند.
پی‌نوشت:
[1]. بحار الأنوار، جلد ۱، صفحه ۲۲۴، عنوان باب: الجزء الأول کتاب العقل و العلم و الجهل أبواب العلم و آدابه و أنواعه و أحکامه باب 7 آداب طلب العلم و أحکامه.
[2]. مقاله تحلیل سندی و محتوایی حدیث «العلم فی الصغر»، سید علی دلبری، علی ذوالفقاری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی مجله آموزه‌های حدیثی، ص 82، سال پنجم، شمارۀ ۱۰، پاییز و زمستان ۱۴۰۰.

محمد جواد نصیری