هر ساله با نزدیک شدن به ایام سوگواری حضرت سیدالشهداء (علیه‌السلام)، شیعیان با استمداد از فرهنگ حسینی، از روز اول محرم به استقبال عزاداری می‌روند، اما سؤالی که شاید در ذهن ایجاد شود و فکر هر کسی را مشغول به خود می‌کند آن است که چرا شیعیان برای مصائب هر کدام از حضرات اهل بیت (علیهم‌السلام)، شاید یک روز قبل به عزاداری می‌پردازند، اما برای شهادت امام حسین (علیه‌السلام)، ده روز زودتر به استقبال عزادرای عاشورا می‌روند؟
جواب‌ این سوال را باید در کلمات و سنت اهل بیت (علیهم‌السلام) جستجو کرد؛ مرحوم شیخ صدوق در روایتی از امام رضا (علیه‌السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود: محرم، ماهى بود که اهل جاهلیت جنگ را در آن حرام مى‌‌دانستند؛ ... سپس فرمود: سنت پدرم (امام‌کاظم علیه‌السلام) بر آن بود که وقتی محرم فرا می‌رسید، ایشان دیگر نمی‌خندید، و حزن و اندوه بر ایشان تا روز دهم غالب بود، اما روز دهم، روز مصیبت و حزن و گریه ایشان بود و می‌‌فرمود در این روز، حسین (علیه‌السلام) کشته شد.[1]
اما نویسنده‌ی کتاب ثمرات‎‌الاعواد در مورد استقبال از ماه محرم، به سؤالی که از امام صادق (علیه‌السلام) در این مورد پرسیده شده اشاره می‌کند و می‌نویسد:
«به امام‌صادق (علیه‌السلام) عرض شد: آقای من! به فدایتان شوم؛ وقتی که کسی می‌میرد یا کشته می‌شود، بعد از مرگ یا شهادتش برای او مجلس عزا می‌گیرند، من شاهد آن هستم که شما و شیعیانتان از اول ماه محرم شروع به عزاداری می‎‌کنید. حضرت در پاسخ فرمودند: هنگامی‌که هلال ماه محرم دیده می‎‌شود، ملائکه پیراهن امام حسین (علیه‌السلام) را از عرش آویزان می‌کنند، در حالی‎‌که از ضربه‌های شمشیر پاره پاره شده و آغشته به خون است؛ ما و شیعیانما‌ن این پیراهن را با چشم دل (و نه با چشم ظاهری) می‌بینیم؛ پس اشک‌های ما همانند چشمه سرازیر می‌شود.»[2]
اقامه‌ی مجلس عزای سیدالشهداء (علیه‌السلام) به قدری دارای اهمیت است که امام رضا (علیه‌السلام) همانند اجداد مطهرشان از ابتدای ماه محرم به این امر مهم می‌پرداختند.
مرحوم خطیب الهاشمی به این سنت امام هشتم (علیه‌السلام) اشاره می‌کند و می‌نویسد: «امام رضا (علیه‌السلام) در تمام دهه‌ی محرم اندوهگین بود و مجلس عزاداری اقامه می‌کرد و اهل بیت ایشان پشت پرده‌ها می‌نشستند. هرگاه یکی از شاعران وارد جلسه می‌شد، امام (علیه‌السلام) به او می‌فرمود: برای جدم حسین نوحه‌ای بخوان.»
نویسنده در ادامه می‌نویسد: «همانند قصه‌ی دعبل خزاعی که بر امام رضا (علیه‌السلام) وارد شد و حضرت به او فرمود که برای جدم نوحه‌سرایی کن و او این قصیده‌ی معروف را خواند. ای فاطمه! اگر حسین را که بر خاک کربلا افتاده و کنار فرات تشنه لب جان داده را در خیالت تصور کنی، بر گونه‌ی خود می‎زنی و نهرهای آب بر صورت خود جاری می‎‌کنی.»[3]
در کتاب خصائص الزینبیه مرحوم جزائری، با اشاره به لباس غرق به خون و پاره پاره امام حسین (علیه‌السلام) در اثر نیزه ها و شمشیرها می‌نویسد:
«لباس سرقت شده‌ از تن امام حسین (علیه‌السلام)؛ این همان لباس کهنه‌‌ای بود که امام حسین (علیه‌السلام) آن را زیر لباس جنگی‌اش پوشید، ... و در روایات آمده است که ملائکه هر سال به دستور خداوند متعال در شب اول محرم این لباس را به مردم دنیا نشان می‌دهند. این لباس توسط ملائکه از جانب عرش به زمین فرود می‌آید...»[4]
با توجه به روایات مذکور، هرچند که شهادت سیدالشهداء (علیه‌السلام) روز دهم محرم است، ولی ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) از روز اول محرم به استقبال عزاداری می‌رفتند.

پی‌نوشت:
[1]. الأمالي (للصدوق)، ابوجعفر محمد بن على ابن بابَوَیْه قمی (متوفای381)، ص128، كتابچى - تهران، چاپ ششم، 1376ش. «قَالَ الرِّضَا (علیه‌السلام)‏ إِنَّ الْمُحَرَّمَ شَهْرٌ كَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِيَّةِ يُحَرِّمُونَ فِيهِ الْقِتَالَ... ثُمَّ قَالَ (ع) كَانَ أَبِي ع إِذَا دَخَلَ‏ شَهْرُ الْمُحَرَّمِ‏ لَا يُرَى ضَاحِكاً وَ كَانَتِ الْكِئَابَةُ تَغْلِبُ عَلَيْهِ حَتَّى يَمْضِيَ مِنْهُ عَشَرَةُ أَيَّامٍ فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْعَاشِرِ كَانَ ذَلِكَ الْيَوْمُ يَوْمَ مُصِيبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُكَائِهِ وَ يَقُولُ هُوَ الْيَوْمُ الَّذِي قُتِلَ فِيهِ الْحُسَيْنُ ع.»
[2]. ثمرات الأعواد، علی بن الحسین الهاشمي الخطيب، ج1، ص36، مكتبة الحيدريّة. «روي أنه قيل للإمام الصادق (عليه السلام): سيدي جعلت فداك، إن الميت يجلسون له بالنياحة بعد موته أو قتله، وأراكم تجلسون أنتم وشيعتكم من أول الشهر بالمأتم ولعزاء على الحسين (عليه‌السلام‌) فقال (عليه‌السلام): يا هذا إذا هل هلال محرم نشرت الملائكة ثوب‌الحسين (عليه‌السلام) وهو مخرق من ضرب السيوف، وملطخ بالدماء فنراه نحن وشيعتنا بالبصيرة لا بالبصر، فتنفجر دموعنا»
[3]. ثمرات الأعواد، ج1، ص36. «وكان الرضا عليه‌السلام يجلس في كل عشرة من المحرم كئيباً حزيناً ، ويعقد مجلساً للعزاء ، ويجلس نساءه وراء الستار ، وكان إذا دخل عليه أحد من الشعراء يأمره بالإنشاد على جده الحسين عليه‌السلام ، كما في قصة دعبل الخزاعي لما دخل عليه وقال له : أنشدني ، فأنشده التائية التي منها: أفاطم لو خلت الحسين مجدلاً ...  وقد مات عطشاناً بشط فرات ، اذا للطمت الخد فاطم عنده  ... واجریت انهاراً علی الوجنات.»
[4]. الخصائص الزينبية، سيد نور الدين الجزائری، ج1، ص114، بيروت، لبنان ـ دار الحوراء، 2004م. «ثوب الامام الحسین المسلوب، وهو الثوب الذی العتیق المخرّق، الذی لبسه الامام الحسین تحت ثیابه ... و فی الروایات ان الملائکة تعرض هذا الثوب علی هذا العالم لیلة اول محرم الحرام من کل عام و ذلک بامر من الله تعالی، فیدلی من طرف العرش باتجاه الارض...»

محمد مهریار