پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ علیرغم اینکه درباره سلسله اویسیه آمده است: اویسیه، نام یکی از طریقه‌های صوفیه در سده‌های شش و هفت قمری است و به آن دسته از صوفیان که در سلوک به شیخ و پیری معین انتساب نداشتند و با توسل به روحانیت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) منازل سلوک را طی می‌کردند و بی واسطه، به امداد روحانی نبی پرورش می‌یافتند، اویسی گفته می‌شد.[1] و نیز عطار درباره سیر و سلوک این طایفه می‌گوید: «اویسی نام طریقت ندارد، تظاهر به درویشی نمی‌کند، اهل خانقاه نیست، پیر دلیل و پیر طریقت ندارد و خود هیچ‌گاه گرد داعیه ارشاد نمی‌گردد.»[2] چنانکه می‌نویسند: «قومی باشند که ایشان را اویسیان گویند ایشان را به پیر نیازی نیست، ایشان را نبوت در حجر خود پرورش دهد بی‌واسطه غیری، چنانکه اویس را داد اگر چه به ظاهر خواجه انبیا را ندید، اما پرورش از او می‌یافت.»[3]
و در جای دیگر درمورد بی‌پیری ایشان می‌گویند: «چون اویس بدون آن‌که به دیدار پیامبر(صلی الله علیه و آله) نایل آید به آن حضرت ایمان آورد و از جانب آن حضرت بشارتی در حق او داده شد، صوفیان به کسانی که بدون رسیدن به حضور مرشدی از روحانیت او کسب فیض کنند، اویسی گویند.»[4]
با توجه به سخنان صوفیه اویسی متقدم که معتقد بودند از خواص فرقه اویسیه آن است که مرید «حضرت رسالت (صلی الله علیه و آله) اویسیان را بی واسطه غیری در تحت تربیت خود قرار می‌دهد.»[5] و نیز معصوم‌علیشاه نایب‌الصدر دراین‌باره می‌نویسد: «مراد از اویسیان که می‌گویند، نه آن است که به آن جناب (اویس قرنی) منسوب باشند، بلکه مراد کسانی هستند که از عالم باطن منجذب شده‌اند.»[6]
اما برخلاف سخنان بزرگان صوفیه متقدم و گذشته، جلال الدین عنقا (1264 - 1323 هجری قمری) سلسله اویسیه را در ایران تاسیس کرد.[7] اتباع وی باور داشتند که نشر سلسله اویسیه به وسیله علی عنقا ادامه و استمرار سلسله اویسیه است که نجم الدین کبری در سده هفت قمری آن را تجویز و تصویب کرده است. در دوره معاصر، شاه مقصود صادق عنقا به عنوان قطب اویسیه جدید، سلسله پیش گفته را مطابق دیگر سلسله های خانقاهی ایران سازمان داد و از علوم جدید مانند جامعه شناسی، فلسفه غرب و روان شناسی در تبیین مفهوم های عرفانی بهره برد و آن را طریقت شاه مقصودی اویسی نامید.[8]
طایفه عنقا چون می‌دانستند هر خرقه‌ای رئیسی دارد و نمی‌توان وارد محیط حکمرانی آنها شد، ولی فرقه اویسیه که بی‌سرپرست می‌باشد، می‌شود بازسازی کرد بدین‌جهت برخلاف روش و سیره مخصوص صوفیه، اویسیه را که دارای فرقه نبوده، منسوب به اویس قرنی دانسته و فرقه‌ای را تاسیس کردند.[9]
«طریقت اویسی جدید امروزه افزون بر ایران در کشورهای آمریکا و کانادا نیز تبلیغ و ترویج می‌شود و مدرسه‌ای به نام "مدرسه تصوف اسلامی" برای آموزش‌های طریقه مذکور در آن کشورها دایر شده است.»[10]
بنابراین صوفیان متقدم فرقه اویسیه را فرقه‌غیر خانقاهی و بدون پیر ومرشد معرفی می‌کردند، برخلاف سران فعلی سلسله اویسیه که این فرقه را همانند دیگر فرقه‌ها دارای تشکیلات و طریقتی همانند دیگر طریقت‌ها معرفی می‌کنند. باید دانست که از انحرافات صوفیه امروزی در همه فرقه‌های صوفیه، اختلاف روش با معارف گذشتگان و آن چیزی است که امروزه سران صوفیه بعنوان معارف به خورد پیروان خود می‌دهند.

پی‌نوشت:

[1]. اویسی سید صادق، آسیب شناسی تصوف با تاکید بر فرقه اویسیه، کتاب نقد، 1387، شماره 47 و 48، صص 246 و 247
[2]. عطار نیشابوری، ابوبکر ابراهیم فریدالدین، تذکرة الاولیا، تصحیح میرزا محمد خان قزوینی، بیجا، ۱۳۳۶،چاپ سوم،ص ۳۳
[3]. همان
[4]. گولپنپارلی عبدالباقی، تصوف در یک‌صد پرسش و پاسخ، ترجمه سبحانی، ص 117
[5]. سیری درتاریخ تصوف، ص 428
[6]. نایب الصدر محمدمعصوم شیرازی‌، طرائق الحدائق، تصحیح محجوب محمدجعفر، سنایی‌، تهران، 1382، ج 2، صص 51 و 52
[7]. مدرسی چهاردهی نورالدین، سلسله های صوفیه ایرانی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، تهران، 1382، صص 432 و 433
[8]. همان
[9]. الهامی داوود، فرقه‌های ذهبیه، اویسیه و خاکساریه، سپهر، قم، 1392، ص 67
[10]. مایل هروی نجیب، "اویسیه" دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دایره المعارف اسلامی، تهران، 1375، ج 10، شماره 4142