پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اهل سنت معتقدند پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) بعد از رحلت، هیچ مال و ثروتی به عنوان ارث باقی نگذاشت، زیرا پیامبر به ابوبکر فرمود: «إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ لاَ نُورَثُ، مَا تَرَكْنَا صَدَقَةٌ.[1] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ارث نمی‌گذارد، بلکه آن‌چه که از اموال باقی مانده است، صدقه محسوب می‌شود».
به استناد همین حدیث، ابوبکر فدک را از حضرت فاطمه (علیها السلام) گرفت، درحالی‌که بنابر اعتقاد شیعه پیامبر (صلی الله علیه و آله) فدک را در زمان حیاتش به فاطمه (علیها السلام) بخشیده بود.[2] اهل سنت معتقدند فاطمه (علیها السلام) از این‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) ارث نمی‌گذارد بی‌اطلاع بود، از همین‌رو به خیال این‌که پیامبر (صلی الله علیه و آله) مانند دیگر انسان‌ها ارث می‌گذارد، برای مطالبه‌ی ارث به سراغ ابوبکر رفت، ولی هنگامی‌که از موضوع باخبرشد، برگشت.[3]
ابن قتیبه دینوری متوفای (276ه.ق) در این‌باره می‌نویسد: «چگونه ممکن است ابوبکر فاطمه (علیها السلام) را از حق و میراث پدرش محروم کند، در حالی‌که ابوبکر حقوق سیاه و رنگین پوست را به آن‌ها داد و هیچ مال و ثروتی برای خود و خانواده و عشیره‌اش برنداشت».[4] آن‌چه مسلم و مشهور است بین فاطمه (علیها السلام) و ابوبکر بر سر مسئله فدک نزاع و اختلاف صورت گرفت، و حقیقت آن است که بنابر روایت بخاری (اصح الکتب بعد القرآن به زعم اهل سنت) فاطمه (علیها السلام) به‌خاطر این مسئله تا زمان حیاتش از ابوبکر راضی نشد و با عدم رضایت از ابوبکر از دنیا رفت.[5]
اکنون پرسش این است که آیا استناد ابوبکر به حدیث «پیامبر ارث نمی‌گذارد بلکه آن‌چه از اموال باقی مانده است، صدقه محسوب می‌شود.» صحیح بود یا خیر؟ در پاسخ از این سوال باید گفت: فدک ارث محسوب نمی‎‌شد، زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را در زمان حیاتش به فاطمه (علیها السلام) بخشیده بود؛ اما با فرض این‌که فدک ارث محسوب شود، به‌دلایلی نمی‌توان سخن ابوبکر را پذیرفت:
دلیل اول: سخن ابوبکر مخالف آیات صریح قرآن بود، زیرا قرآن صراحتاً اعلام می‌کند که پیامبران از خود ارث می‌گذارند. قرآن می‌فرماید: «و ورث سلیمان داود.[نمل/۱۶] سلیمان وارث داوود شد». و زکریا در دعایی از حضرت باری‌تعالی فرزندی می‌طلبد که وارث او گردد: «فهب لی من لدنک ولیّا یرثنی و یرث من آل یعقوب واجعله ربّ رضیّا.[مریم/5و6] به من فرزند پاکیزه‌ای عطا کن تا از من و از خاندان یعقوب ارث برد و او را مورد رضایت خود قرار ده».
بنابراین اگر واقعاً پیامبران ارث نمی‌گذارند، چرا پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) آن حکم الهی را به دخترش زهرا (علیها السّلام) که تنها وارث او بود، نگفت و به فردی گفت که اصلاً با موضوع ارتباطی نداشت؟[6]
دلیل دوم: حضرت فاطمه (علیها السلام) در ضمن جمله‌ای به ابوبکر اعتراض کرد و فرمود: «ای ابوبکر چگونه است که تو برای دخترانت ارث بگذاری، ولی پیامبر برای دخترش ارث نگذارد».[7]
دلیل سوم: علامه امینی در الغدیر می‌گوید: ابوبکر مدعی بود که فدک مال مسلمین است و به همین بهانه فدک را از حضرت فاطمه (علیها السلام) گرفت، ولی بعد از مدتی فدک به مروان بخشیده شد، اکنون سوال این است که چگونه مالی که از عموم مردم بود و شهادت سیده زنان عالم و امیرالمؤمنین در رابطه با آن پذیرفته نشد، به‌راحتی در اختیار مروان قرار گرفت.[8]
این‌ها دلایلی است بر بی‌اعتباری سخن ابوبکر در رابطه با فدک.

پی‌نوشت:

[1]. مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، دارالجیل بیروت، ج5، ص155
[2]. برای اطلاع بیشتر در این رابطه به مقاله «فدک مسئله ای سیاسی برای حفظ خلافت» و «استناد مضحک ابوبکر به حدیث ارث در قضیه فدک».مراجعه کنید.
[3]. «وَأَمَّا مُنَازَعَةُ فَاطِمَةَ، أَبَا بَكْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا فِي مِيرَاثِ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَلَيْسَ بِمُنْكَرٍ، لِأَنَّهَا لَمْ تَعْلَمْ مَا قَالَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَظَنَّتْ أَنَّهَا تَرِثُهُ كَمَا يَرِثُ الْأَوْلَادُ آبَاءَهُمْ.فَلَمَّا أَخْبَرَهَا بِقَوْلِهِ، كَفَّتْ». ابن قتيبة الدينوري، تاویل مختلف الحدیث، موسسه اشراق، 1419ق، ص432
[4]. «وَكَيْفَ يَسُوغُ لِأَحَدٍ أَنْ يَظُنَّ بِأَبِي بَكْرٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ مَنَعَ فَاطِمَةَ حَقَّهَا مِنْ مِيرَاثِ أَبِيهَا، وَهُوَ يُعْطِي الْأَحْمَرَ وَالْأَسْوَدَ حُقُوقَهُمْ؟ وَمَا مَعْنَاه فِي دَفْعِهَا عَنْهُ، وَهُوَ لَمْ يَأْخُذْ لِنَفْسِهِ، وَلَا لِوَلَدِهِ، وَلَا لِأَحَدٍ مِنْ عَشِيرَتِهِ؟». ابن قتيبة الدينوري، تاویل مختلف الحدیث، موسسه اشراق، 1419ق، ص432
[5].«فَأَبَی أَبُو بَکْرٍ أَنْ یَدْفَعَ إِلَی فَاطِمَةَ مِنْهَا شَیْئًا، فَوَجَدَتْ فَاطِمَةُ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فِی ذَلِکَ، فَهَجَرَتْهُ فَلَمْ تُکَلِّمْهُ حَتَّی تُوُفِّیَتْ، وَعَاشَتْ بَعْدَ النَّبِیِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ سِتَّةَ أَشْهُرٍ، فَلَمَّا تُوُفِّیَتْ دفن‌ها زوج‌ها عَلِیٌّ لَیْلًا، وَلَمْ یُؤْذِنْ بِهَا أَبَا بَکْرٍ وَصَلَّی عَلَیْهَا» بخاری، محمّد بن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق: محمد زهیر بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، ۱۴۲۲ هـ. ق.، ج ۵، ص ۱۳۹
[6]. سبحانی، جعفر، راهنمای حقیقت، ص419-428
[7]. «فقالت يا أبا بكر أيرثك بناتك و لا يرث رسول الله ص بناته فقال هو ذاك». ابن ابی الحدید، شرح نهچ البلاغه، مکتبه آیت الله مرعشی، قم:1404، ج16، ص219
[8]. «فإنّ فدك إن كانت فيئاً للمسلمين- كما ادّعاه أبو بكر- فما وجه تخصيصها بمروان؟...» علامه امینی، الغدیر، مرکز الغدیر، قم:1416، ج8،ص 335