پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حجیت اجماع اهل حلّ و عقد مسأله‎ای بسیار حیاتی برای عقاید اولیّه اهل‎سنت است. ایشان هم در اصل خلافت خلیفه اول و هم در جای‎جای فقه، به این دلیل تمسک جسته‎اند. امّا مستندات این دلیل چیست؟ فخر رازی از شافعی نقل می‎کند که سیصد بار قرآن را ختم نمود تا آیه‎ای بر حجیت اجماع پیدا کند![1] این ماجرا به‎روشنی نشان ‎می‎دهد که ابتدا حجیت اجماع مفروغ‎عنه فرض شده و در مرحله‎ی بعد به‎دنبال دلیل برای آن می‎گشته‎اند!
امّا آیه‎ای که شافعی پیدا کرده بود عبارتست از: «وَ مَنْ يُشاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعد ما تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدى و یَتَّبع غَيْرَ سَبيلِ مُؤْمِنينَ نُوَلّه ما تَوَلّی ونُصْلِهِ جَهَنَّمَ وساءَتْ مَصيراً.[نساء/115] و هر كس، پس از آن‌كه راه هدايت براى او آشكار شد با پيامبر به مخالفت برخيزد، و غير راه مؤمنان را در پيش گيرد، او را به آن‌چه به دنبال اوست وا می‎گذاريم و به‎دوزخش كشانيم، و چه بازگشت‎گاه بدى است.»
امّا واضح است که این آیه هیچ ربطی به اجماع ندارد، زیرا اوّلاً: «غیر سبیل مؤمنین» می‎تواند به‎معنای سبیل کفار باشد، چنان‌که فخر رازی[2] و سیوطی[3] به آن اشاره نموده‎اند. بنابراین آیه درصدد هشدار از پیروی کفار است نه حجیت هرآن‎چه مسلمین انجام می‎دهند!
ثانیاً: در این آیه تهدید به دوزخ متوجّه کسانی شده‎است که دو ویژگی را با هم دارند: هم مخالفت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و هم تبعیت غیرمؤمنان. بنابراین اگر در موردی تبعیت غیر مؤمنان صورت پذیرد به‎گونه‎ای که مخالفت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در پی نداشته باشد، مصداق این آیه و وعیدهای آن نخواهد بود.
ثالثاً: پر واضح است که مراد از مؤمنین، هر گروه از مؤمنان نیست، چرا که ممکن است گرفتار هوی و هوس گردند، بلکه مراد آیه، مؤمنان کاملی است که تبعیت از ایشان قطعاً عین طریق هدایت است. ایشان کسانی جز معصومین (علیهم السلام) نمی‎توانند باشند.[4]
بنابراین آیه فوق به‌هیچ وجه نمی‎تواند توجیه دقیقی برای حجیت قائل شدن برای اجماع عدّه‎ای از مؤمنین که خالی از معصومند، باشد؛ هرچند که آن‎ها اهل حلّ و عقد باشند.

پی‎نوشت:

[1]. فخر رازی، تفسیر مفاتیح الغیب: ج11، ص219، ، بیروت: دار احياء التراث العربى،1420 ق.
[2]. همان.
[3]. سیوطی، تفسیر الجلالین: ص123، تحقیق مروان سوار، بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر والتوزیع، بی تا.
[4]. طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن: ج3، ص170، تهران: انتشارات ناصر خسرو،1372 ش.