پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اینکه امام و خلیفه‎ی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به چه روشی باید تعیین گردد از مهمترین موضوعات مطرح شده در بین مذاهب اسلامی بوده و هست. به‎طور کلی دانشمندان مسلمان پنج روش را برشمرده‎اند که عبارتند از: 1- طریق نص؛ 2- طریق اختیار و انتخاب؛ 3- طریق دعوت؛ 4- طریق ارث؛ 5- طریق قهر و استیلاء. شیعیان امامیه از آن‎جاکه امامت را ادامه راه نبوّت دانسته و شرط عصمت و علم الهی را نیز لازمه امام می‎دانسته‎اند، همواره طریق نصّ را تنها راه مطمئن برای شناخت امام دانسته‎اند.
علاوه بر شواهد بسیار زیادی در قرآن، کلمات پیامبر (صلی الله علیه و آله)، خود امیرالمؤمنین (علیه السلام) و صحابه بر منصوص و معیّن بودن خلافت امام علی (علیه السلام) توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) وجود دارد. در این مقاله به بیان برخی از کلمات صحابه در این‎باره طبق یک سیر تاریخی، پرداخته شده است.
اولین نمونه مربوط به زمان عثمان است که روزی بر در مسجد ایستاده و گفت: «و محمّدٌ وارثُ علمِ آدم و ما فُضّل به النبیّون، و علی بنُ ابی طالب وصيّ محمدٍ و وارثُ علمِه، أیتها الأمّةُ المتحیّرة بعد نبیّها! أما لو قَدمتم مَن قدّم الله و أخَّرتم مَن أخَّرالله و أقررتم الولایةَ و الوراثةَ فی أهل بیت نبیّکم.[1] و محمّد (صلی الله علیه و آله) وارث علم آدم و هرآن‎چه انبیاء به‎واسطه آن برتری یافتند، می‎باشد و علی (علیه السلام) وصیّ محمّد (صلی الله علیه و آله) و وارث علم اوست، ای امت حیران و سرگشته بعد از درگذشت پیامبرش! ای کاش آن کس که خدا مقدّم نمود را مقدم می‎داشتید و آنکه را مؤخّر نموده بود، مؤخّر قرار می‎دادید و به ولایت و وراثت خاندان نبیّتان اقرار می‎نمودید.»
سپس مالک اشتر آن روزی که مردم بالاخره با علی (علیه السلام) بیعت نمودند، فرمود: «أیها الناس! هذا وصيّ الأوصیاء و وارثُ علمِ الأنبیاء.[2] ای مردم! این وصیّ اوصیاء و وارث علم پیامبران است.»
سپس خزیمه با علی (علیه السلام) بیعت نمود و گفت: «أیّها الناس! إنّا قد تَشاورنا و اخْترنا لِدینِنا و دنیانا رجلاً إختاره لَنا رسولُ الله (صلی الله علیه و آله).[3] ای مردم! همانا ما مشورت نموده و برای دین و دنیایمان مردی را برگزیدیم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) او را برگزیده بود.»
در دوران خلافت علی (علیه السلام) نیز محمد پسر ابوبکر طیّ نامه‎ای به معاویه نوشت: «یا لک الویل! تعدِل نفسَک بِعليّ و هو وارثُ رسولِ الله (صلی الله علیه و آله) و وصیّه؟![4] ای وای بر تو! خودت را با علی برابر می‎پنداری درحالیکه او وارث پیامبر (صلی الله علیه و آله) و وصیّ اوست؟!»
و امّ الخیر روز صفین برای تحریک سپاهیان امام علی (علیه السلام) می‎گفت: «هلمّوا -رحمکم الله- إلی الإمام العدل و التقيّ الوفيّ و الصدّیق الوصيّ.[5] بشتابید –خدا رحمتتان کند- بسوی امام عادل و پرهیزگار وفادار و صدّیق وصیّ.»
این‎ شواهد به‎خوبی نشانگر قدمت فکر شیعی در منصوص بودن خلافت امام علی (علیه السلام) توسط پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‎باشد. از طرف دیگر نیز اعتقاد صحابه بزرگی را که مورد تأیید همه فرق اسلامی هستند، به این باور نشان‎ می‎دهد.

پی‎نوشت:
[1]. یعقوبی، تاریخ یعقوبی: ج2، ص171، بیروت: دار صادر.
[2]. همان: ج2 ص178.
[3]. اسكافی، المعیار و الموازنة: ص51، بیروت، 1402 ق.
[4]. نصر بن مزاحم، وقعة الصفین: ص119، المؤسسة العربية الحديثة، 1382 ق. مسعودی، مروج الذهب: ج3، ص11، بیروت: دارالأندلس.
[5]. ابن طیفور، بلاغات النساء: ص 38، قم: مکتبة بصیرتی. ابن بکار الضبی، اخبار الوافدات: ص29، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1403 ق.