پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از دیگر شبهاتی که در مسائل فقهی به شیعه وارد می‌کنند، این است که چرا شیعۀ امامیه در نماز، بر تربت سجده می‌کند؟

پاسخ:

نماز، یکی از مهمترین اعمال عبادی و پایه‌ای محکم برای خیمه شریعت اسلام به شمار می‌آید. این عمل، بر ارکانی استوار می‌باشد که یکی از آنها « سجده » است. سجده در هر نماز واجب و مستحب، باید گزارده شود؛ اما این که سجده کردن بر چه چیزهایی درست است، باید گفت که همه مذاهب اسلامی سجده کردن بر زمین و خاک را صحیح می‌دانند؛ بلکه طبق روایات رسیده از پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) سجده بر خاک فضیلت بیشتری دارد. اگر اختلافی وجود دارد، به مورد دیگر مربوط می‌شود و آن این که از نظر فقه شیعی فقط می‌توان بر دو چیز سجده کرد:

الف: زمین، مانند خاک و سنگ و مانند آن دو.

ب: چیزی که از زمین می‌روید، مشروط بر این که پوشیدنی و خوردنی نباشد.

از نظر فقه سنی، دایره حکم وسیع‌تر است، آنها سجده بر منسوجاتی از پشم و پنبه و مو را جایز می‌دانند، تنها شافعی است که می‌گوید: بر گوشه دستار و اطراف جامه و آستین پیراهن سجده جایز نیست.

بررسی احادیث اسلامی که در صحاح و سنن وارد شده است، این مطلب را ثابت می‌کند که حکم نهایی سجده‎‌‌گاه و به تعبیر فقیهان « ما یصحّ علیه السجود »، در سه مرحله بیان گردیده است:

احادیث

در مرحله نخست فقط سجده بر زمین تشریع گردیده و سجده بر غیر آن جایز نبود.

الف: پیامبر گرامی ( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: « و جعلت لی الأرض مسجدا و طهورا ».[1] « زمین برای من سجده گاه و مایه پاکیزگی قرار داده شده است ».

ب: انس بن مالک می‌گوید: « کنا مع رسول الله فی شدّة الحرّ فیأخذ أحدنا الحصی فی یده فإذا برد وضعه و سجد علیه ».[2] « ما با پیامبر در سخت‌ترین گرما نماز می‌گزاردیم هر یک از ما سنگریزه‌هایی به دست می‌‎گرفت، آنگاه که خنک می‌شد به زمین می‌‌گذاشت و بر آن سجده می‌کرد ».

ج: خالد جهنی می‌گوید: پیامبر صهیب را مشاهده کرد که سجده می‌کند و از خاک آلود شدن پیشانی می‌پرهیزد، به او فرمود: « ترّب وجهک یا صهیب ».[3] « صورت خود را بر خاک بگذار ای صهیب ».

در مرحله دوم مسلمانان در پرتو وحی اجازه یافتند که بر روییدنی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زمین مانند حصیر و بوریا نیز سجده کنند.

الف: ابن عباس می‌گوید: « کان رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) یصلی علی الخمرة ».[4] «پیامبر بر حصیر کوچکی که میان زمین و صورت انسان حایل می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد، سجده می‌کرد ».

ب: امّ سلمه نیز می‌گوید: « کان رسول الله یصلّی علی الخمرة ».[5] « پیامبر بر حصیر کوچکی سجده می‌کرد ».

در مرحله سوم اسلام بر جواز سجده بر لباس به هنگام اضطرار را قائل شده است.

بخاری در صحیح خود از انس بن مالک نقل می‌کند: « کنّا نصلّی مع النّبیّ فیضع أحدنا طرف الثّوب من شدّة الحرّ فاذا لم یستطع أحدنا أن یمکّن جبهته بسط ثوبه ».[6]

به این مضمون روایات متعددی وارد شده و همگی حاکی از آن است که سجده بر گوشه لباس تنها به هنگام ضرورت تجویز شده است و هرگز نمی‌توان در غیر ضرورت بر غیر زمین و یا روییدنی‌ها سجده کرد.

این تاریخچه اجمالی کیفیت وضع سجده‌گاه در نماز است که در سه مرحله بیان شد و مسلمانان در مرحله نخست سالیان درازی بر زمین سجده می‌کردند و تربت و خاک پاک، سجده‌گاه آنان بود.[7]

منابع:

[1]. صحیح بخاری: 1 / 91، کتاب تیمم، حدیث 2.
[2]. سنن بیهقی: 2 / 106.
[3].کنز العمال: 7 / 465، شماره 19810.
[4]. مسند احمد: 1 / 269 و 303 و 309 و 358.
[5]. مسند احمد: 6 / 302.
[6]. صحیح بخاری: 2 / 101.
[7]. کتاب راهنمای حقیقت آیت الله شیخ جعفر سبحانی، ص 516 ـ 528.