پاسخ: در پاسخ این بخش از شبهه ابن تیمیه و ابن کثیر که گفته‌اند:
آیه «اکمال» در عرفات نازل شده و آن را دلیلی برای انکار نزول این آیه در غدیر دانسته‌اند، می‌گوییم:

- نزول برخی آیات در بیش از یک مناسبت؛
بر فرض هم‌چنان که در روایت کتاب بخاری به نقل از عمر بن خطّاب ادعا شده و نزول آیه «اکمال» را در سرزمین عرفه دانسته، باشد؛ این باعث انکار نزول آن در سرزمین خم نمی‌شود، چرا که برخی آیات به مناسبت‌های مختلف در زمان و مکان مختلف نازل شده. زرکشی از علمای اهل‌سنت و مورد قبول وهابیت، در کتاب «برهان» به همین موضوع اشاره کرده و می‌گوید: «گاهی آیه‌ای به سبب‌های مختلف همچون عظمت شأن یادآوری آن به هنگام تکرار سبب و یا پرهیز از فراموشی، تکرار می‌شود همانند سوره فاتحه که دو مرتبه نازل گردید یک مرتبه در مکه و بار دیگر در مدینه.»[3] نزول «سوره توحید» در دو مناسبت و دو زمان متفاوت شبیه آنچه درباره آیه «اکمال» مورد اشکال واقع شده درباره سوره «توحید» اتفاق افتاده؛ چرا که این سوره یک بار در مکه به عنوان پاسخی به مشرکان و بار دیگر در مدینه به عنوان پاسخی به یهود نازل گردیده است. حال، آیا هر یک از این دو نزول می‌تواند سبب انکار آن در جای دیگر گردد؟ چنان که در تفاسیر اهل‌سنت نیز آمده: سوره «قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ» یک بار در پاسخ مشرکان مکه و بار دیگر در پاسخ اهل‌کتاب (یهود و نصاری) در مدینه نازل شده است. [4]

- شأن نزول‌های مختلف در زمان و مکان مختلف در کتاب بخاری و مسلم؛
اگر بنا به قبول چنین اشکالی از سوی ابن تیمیه و ابن کثیر در آیه «اکمال» باشد باید این اشکال به بخاری و مسلم باشد که در بسیاری از آیات برای آن چند شأن نزول بیان می‌کنند؛ آیا این سبب می‌شود که هر یک، دیگری را انکار کند؟ به عنوان نمونه موارد متعددی در این دو کتاب هست که برای یک آیه یا سوره دو یا چند شأن نزول بیان می‌کنند؛ آیا آیت سبب می‌شود که هر یک، دیگری را انکار کند؟ به عنوان نمونه موارد متعددی در این دو کتاب هست که برای یک آیه یا سوره دو یا چند شأن نزول بیان می‌کنند؛ اما آیا این سبب می‌شود که شأن نزول هر یک، دیگری را نفی کند؟
از موارد متعدد به ذکر یک نمونه بسنده می‌کنیم:
نزول آیه «إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ به عهد اللّهِ...» در دو زمان و مکان مختلف؛ در کتاب بخاری و مسلم برای شأن نزول این آیه دو شأن نزول در دو مکان و زمان مختلف بیان می‌کند. درباره اشعث بن قیس به مناسبتی: «این آیه درباره من به خاطر چاهی که در زمین پسر عمویم داشتم نازل شد... .»[5] درباره شخصی دیگر به مناسبتی متفاوت: عبدالرحمن بن ابی اوفی روایت کرده: شخصی کالایی را در بازار به فروش گذارد و سوگند یاد نمود در ازای آن قیمتی پرداخته شود که هیج کس تا کنون نپرداخته و قصدش از این کار این بود که مسلمانان به این کالا رغبت نمایند؛ در این حال آیه نازل شد: «إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ به عهد اللّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِیلاً [آل عمران/77] همانا کسانی که عهد خدا و قسم‌هایشان را به بهایی اندک می‌فروشند در آخرت نصیبی ندارند... .»[6]

پی‌نوشت:

[1]. منهاج السنة النبویة، ابن تیمیه، مؤسسه قرطبة، ج 7، ص 314. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. منهاج السنة النبویة، ابن تیمیه، مؤسسه قرطبة، ج 7، ص 315.
[3]. البرهان فی علوم القرآن، زرکشی، دار المعرفة، بیروت، ج 1، ص 29.
[4]. البرهان فی علوم القرآن، زرکشی، دار المعرفة، بیروت، ج 1، ص 30.
[5]. صحیح بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 831.
[6]. صحیح بخاری، دار ابن کثیر، بیروت، ج 2، ص 735.