پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ القاعده یکی از گروه‌های تکفیری سلفی است، که هسته اولیه آن در حدود سال‌های (1358-1376 هجری شمسی) در افغانستان شکل یافت. سازمان‌دهی این گروه تکفیری مربوط به زمانی می‌شود، که رهبران گروه‌های سلفی - جهادی، مثل عبدالله عزام فلسطینی (متولد 1941میلادی)، بن لادن عربستانی (متولد 1957میلادی) و أیمن الظواهری مصری (متولد 1951میلادی)[1] در افغانستان کنار یکدیگر جمع شدند و جریان (عرب - افغان‌)ها را شکل دادند.[2]
این گروه با برنامه‌ریزی‌های گسترده، توانستند نیروهای جهادی را در کنار یکدیگر جمع کنند؛ چنان‌چه در مدت زمان کوتاهی هزاران نفر از کشورهای مختلف به این گروه جهادی - تکفیری پیوستند.[3]
القاعده با ارتباط و جذب گروه‌های افراطی پاکستان مانند: سپاه صحابه، لشکر جهنگوی، طالبان و غیره توانست پایگاه‌ها و پیروان بیشتری در سراسر دنیا پیدا کند؛ تا جایی که هم‌اکنون گروه‌ها و شاخه‌های افراطی فرعی فراوانی در کشورهای شمال آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا، به القاعده وابسته‌اند و آمار هر کدام به هزاران و چه بسا به ده‌ها هزار نفر می‌رسد و ممکن است در آینده و طی تحولات گوناگون نیروهای بیشتری به القاعده ملحق شوند و اهداف و برنامه‌های آن‌ها نیز در سطح جهانی گسترش یابد.[4]
با حمله آمریکا به عراق در سال 2003 به بهانه مبارزه با تروریسم، شاخه القاعده در عراق به رهبری ابومصعب زرقاوی فعال شد و عملیات‌های انتحاری بسیاری در عراق، به‌وقوع پیوست. وی در سال 2006 در بمباران نیروهای آمریکایی، در عراق کشته شد. با کشته شدن وی، القاعده تضعیف شد، تا این‌که در سال 2010 موضوع سوریه پیش آمد و با دعوت ایمن الظواهری، گروه‌های القاعده از سرتاسر دنیا در سوریه جمع شدند. اجتماع القاعده در سوریه دیری نپایید، که به اختلاف داخلی میان گروه‌های مختلف القاعده در سوریه انجامید و القاعده عراق به رهبری ابوبکر البغدادی، با جبهه النصره درگیر شد و افراد بسیاری از هر دو طرف به دست یکدیگر به هلاکت رسیدند. اختلافات القاعده عراق با القاعده سوریه (جبهه النصره) بالا گرفت و به حکمیت ایمن الظواهری رهبر القاعده جهان منجر شد.
ایمن الظواهری رأی خود را به نفع القاعده سوریه (جبهه النصره) صادر کرد و به ابوبکر البغدادی دستور داد، تا به خاک عراق برگردد و گرنه در سوریه باید به فرامین جبهه النصره گوش فرا دهد. رأی رهبر القاعده جهان به مذاق رهبر القاعده عراق (ابوبکر البغدادی)، خوش نیامد و وی بیعت خود با ایمن الظواهری را نقض کرد و این‌چنین از گروه القاعده جهانی خارج شد و گروه داعش مخفف «دولت اسلامی عراق و شام» را تأسیس کرد.[5]

پی‌نوشت:

[1]. نقش ایمن الظواهری در ایجاد فرقه «القاعده».
[2]. علیخانی، عبدالله، کتاب امنیت بن الملل (4)، ویژه القاعده، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، تهران، 1388ش، ص200-202.
[3]. بر اساس سخنان یوسف عبدالله عزام، آمار عرب افغان ها حدود 10000هزار نفر بوده است. عبدالله عزام، الأسئله و الأجوبه الجهادیه، مکتب الخدمات، لجنه التحقیق، پاکستان، پیشاور، بی‌تا، ص2.
[4]. مهدی عباس زاده فتح آبادی، القاعده پس از 11 سپتامبر( با تأکید بر عراق)، فصل نامه سیاست، دوره 40، ش2، ص154،155.
[5]. ابراهیم نژاد، محمد، انتشارات دارالاعلام، قم، 1393ش، ص11-12.

نویسنده: مجتبی محیطی