اولين كس كه در ميان مسلمانان نام صوفی بر او اطلاق شده، ابوهاشم كوفي شامي است و قبل از او كسي به اين نام خوانده نشده است[1]. او از بزرگان صوفيان اواخر قرن دوم هجري است.

گويند: در اواخر زمان بني اميه، شخصي به نام عثمان بن شريك كوفي كه به ابوهاشم كوفي مشهور بود[2]، پيدا شد و مانند رهبانان، جامه هاي پشمينه درشت مي پوشيد[3]. و شيخ شام محسوب مي شد[4]. و بسان نصاري به حلول و اتحاد قائل شد، او در ظاهر امر جبري و در باطن ملحد و دهري بود و مرادش از وضع اين مذهب آن بود كه دين اسلام را بر هم زند.[5]

همچنين ابوهاشم كوفي را اولين مخترع علم تصوف و نخستين كسي مي دانند كه در دوره اسلام به صوفي مشتهر گرديده است[6]. سفيان ثوري (متوفي 160 ه.ق) درباره وي اعتقادي كامل داشته و گفته است: ابوهاشم حافظ شريعت و طريقت بود، مادام كه او را نديدم معني صوفي را ندانستم كه چه بوده است[7].

كيوان قزويني كه خود مدتها از سران مشايخ فرقه گنابادي بود، مي گويد: «اول كسي كه زير بار اين ننگ و بدعت رفت، ابوهاشم كوفي بود كه رنجها به خود راه داد تا عراده صوفي راه افتاد»[8].

امام صادق (ع) درباره او فرمودند:

«انه فاسد العقيدة جداً و هوالذي ابتدع مذهباً يقا له التصوّف و جعله مقرّاً لعقيدته الخبيثة»[9].

«ابوهاشم جداً فاسد العقيده است او مذهبي را اختراع كرد كه به آن تصوف گفته مي شود و آن را قرارگاهي به عقيده ناپاك خود ساخت».

از اين روايت استفاده مي شود كه ابوهاشم كوفي پيرو مذهب اهل سنت و مخالف ائمه اهل بيت (ع) بود چنانكه مرحوم سيد نعمة الله جزائري مي نويسد:

«بعد از آمدن اسلام در گروهي از مخالفين اهل بيت عصمت (ع) استعمال شده مانند حسن بصري، سفيان ثوري و ابوهاشم كوفي»[10].

بعضيها ضمن اطلاق نام اولين صوفي به ابوهاشم كوفي، گفته اند: ابوهاشم اول كسي است كه خانقاه جهت صوفيان ساخته است[11].

پی نوشت :

[1] - جامي، نفحات الانس، ص 31.

[2]- مقدس اردبيلي، حديقه الشيعه، ص 560، شمس تهران.

[3]- همان مدرك

[4]- طبقات صوفيهۀ‌تصحيح مولائيۀ ص 4.

[5]- حديقة الشيعة، ص 560.

[6]- نفحات الانس، ص 21 – روضات الجنات، ج4، ص 306.

[7]- ريحانة الادب، ج7، ص 295.

[8]- كيوان قزويني، استوارنامه،‌ص 22.

[9]- شيخ حرى عاملي، الاثني عشريه، ص 33 – حديقة الشيعة، ص 564.

[10]- پژوهشي در پيدايش و تحولات تصوف و عرفان، ص 159 از انوارالنعمانية.

[11]- امين رازي، هفت اقليم، ج1، ص 112.