پایگاه جامع، فرق، ادیان و مذاهب_ قرآن کریم کتاب سعادت و هدایت است و به همه وقایع مهم انسان که نقش اساسی در سعادت و شقاوت او دارند اشاره کرده است و طبیعی است که به مسئله مهمی چون عالم ذَر که جایگاه بسیار مهمی در حیات فکری و رفتاری او دارد اشاره داشته باشد.
بیش از ده آیه در سوره‌های مختلف قرآن آمده است که به این عالم اسرار آمیز مربوط می‌شوند و در میان آنها مهم‌ترین و صریح‌ترین آنها آیه (172) سوره اعراف است که میدان آراء مفسران و محققان قرار گرفته و علاوه بر روایات فراوانی که از سوی شیعه و سنی در تفسیر آن وارد شده است همواره بخشی از مباحث تفسیری و تحقیقی به آن اختصاص یافته است.
یکی از تفاسیر انحرافی درباره عالم «اَلَست» مربوط به محمد علی طاهری سرکرده عرفان موسوم به (حلقه) است که در کتاب «انسان و معرفت» با عنوان «آزمون آخر» از آ ن نام برده و اظهار می‌دارد:
«آخرین آزمونی که هر فردی که در مسیر چرخه جهان دو قطبی با آن مواجه می‌شود، انتهای حرکت (بهشت در وحدت) خواهد بود.»
«این آزمایش مهم، رویارو شدن با یک پرسش اساسی است که دانسته یا ندانسته در همه جای مسیر با آن مواجه بوده است؛ اما در این مرحله نهایی وضوح آن بیشتر می‌شود و پاسخ مناسب به آن، نشانه کمال و کلید کامیابی است... در واقع، این سؤال برای کسی که در حال تجربه خلق کردن در (بهشت در وحدت) است، این طور مطرح می‌شود که آیا وحدت را انتخاب می‌کند و یا خدایی در کثرت، (خلق کردن عالم تضاد) را ترجیح می‌دهد؟»
شاید به زبان ساده‌تر بتوان گفت که گویا خداوند از هر کسی می‌پرسد؛ میل داری با من باشی یا بدون من؟ (آیا مرا خدای خود می دانی و دوست داری که به من ملحق شوی یا خیر؟...)
به هر حال، آزمایش آخر بر همه مراحل حیات بشر سایه انداخته است؛ زیرا هر انسانی در هر شرایطی در حال ارائه پاسخ مثبت یا منفی به این سؤال است و از سوی دیگر، پاسخ مثبت نهایی (که با در نظر نگرفتن زمان، اَزلی و ابدی است) همچون پیمانی محکم او را به سوی اصل خود فرا می‌خواند. البته، بسیاری از افراد، این  پیام را نمی‌شنوند و از آن غافل هستند و بسیاری دیگر آن را جدی نمی‌گیرند؛ اما نظام هستی همواره در حال باز گرداندن نتیجه غفلت و توجه، کمال و ضد کمال، وفاداری و پیمان شکنی و غیره به هر یک از آدمیان است... .»
«پس، خوشا بر احوال کسانی که پیوسته با خداوند بیعت استواری دارند و خرم و آسوده خاطر، در حالی به مرحله آزمون آخر می‌رسند که چیزی جز میل به وحدت در دل ندارند... آنها به راحتی از پرده میان عالم دو قطبی و عالم تک قطبی می‌گذرند و به یار و دلدار بی نظیر خود ملحق می‌شوند.»[1]
همچنین او در جایی دیگر می‌گوید: «این چیزی است که من گفته‌ام بود؛ و شما مطالعه کردید. آخر سر، آزمایش آخر «اَلَست» نه جهنم، جهنم همه واردش می‌شوند واین، مسیری است که عبور از آن می‌شود و آن گروه قبلی هم که «اَلَستُ بِربّکُم» بر اساس مجموعه تجاربی بود که از آنان سؤال شده که آیا من خدای شما هستم یا نه؟ و آنها هم با تضاد آشنا بودند که بگویند بله، یا بگویند خیر... ببینید! من رِفرنس ندارم، چون این دریافت خودم بوده است. گفتم، آقا من اینجوری، من آزمایش آخر را، اگر مقاله را خوانده باشید می‌دانید، آزمایش آخر، «اَلَست» است؛ همه ما می‌رویم جهنم، که حتماً مقضیاً، حتماً هم باید اتفاق بیفتد؛ بنابراین ما از جهنم عبور کننده‌ایم. [طاهری:] درست شد یا نه؟ و بعد نهایت قضیه می‌گوید، ببینید! من همه این لطف‌ها را به تو کردم، از روح خودم در تو دمیدم، این گنج را دادم به تو، این را دادم به تو، در دستت هست؛ داری استفاده می‌کنی، حالا من خدایت هستم یا نه؟[2]
«اگر مطالب بالا از کمی پیچیدگی و نارسایی برخوردار است به دلیل این است که سعی شده عین سخنان طاهری نقل شود و هیچ گونه دخل و تصرفی در آن صورت نگیرد.»
با توجه به سخنان طاهری باید گفت که رئیس عرفان حلقه، آزمون آخر را همان عالم «اَلَست (ذَر)» می‌داند که انسان دوباره در آنجا با یاد خدا وحدت یافته، یا دوباره به دنیا بر می‌گردد.
این تعبیر از عالم ذر گمراه کننده است و به هیچ وجه درآیات قرآن و روایات به آن اشاره‌ای نشده است.[3]
بنا به گفته طاهری، این مطالب، دریافت‌های اوست؛ به عبارت دیگر، آگاهی‌هایی از «آزمون آخر» است.
 دراینجا پرسشی مطرح می‌شود و آن اینکه، آگاهی از امری ناممکن و انحرافی که طاهری می‌گوید به چه معناست؟ آیا رسولِ این آگاهی، خود در امتحان آخر بوده و از آن آگاه است یا مَلَک خاصی است که مأمور آگاهی به شخص طاهری است.؟
به نظر می‌رسد، این مَلَک کسی جز شیطان نمی‌تواند باشد؛ زیرا اوست که در مقابل خداوند و اوامر او سر تعظیم فرود نیاورده و خود را تافته‌ای جدا بافته از آفریدگان خدا دانسته و به نوعی خود را مدعی فرض کرده و از دایره اطاعت خداوند متعال بیرون رفته است.
این تنها شیطان است که می‌خواهد با گمراه نمودن انسان او را از صراط مستقیم منحرف کرده و با دعوت به خدایی و نه بندگی خداوند، همراهی برای خود داشته باشد.
 در آنچه خداوند به شیطان وعده داده، چنین فرموده است: «وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوعدُهُم اَجمَعینَ [حجر/43] همانا جهنم جایگاه همیشگی شما می‌باشد.»
نتیجه پژوهش درباره عالم ذَر نشان می‌دهد که اصل مطلب، امری مسلَّم بوده و  فرامین قرآن کریم بر آن دلالت دارد؛ ولی نه از آیات و نه از روایات نمی‌توان تصویر روشنی از عالم ذَر به‌دست آورد و معلوم نیست طاهری بر چه مبنای و با دست یابی به چه منبعی عالم «اَلَست» را در دو مرحله ابتدایی و ِانتهایی تصور کرده است.

پی‌نوشت:
[1]. طاهری،  محمد علی، انسان و معرفت، نشر ارمنستان، ص 273-275.
[2]. حلقه اسارت، جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، نشر تسنیم اندیشه، ص 311.
[3]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، جلد 8، ص 459 -461.
برای مطالعه بیشتر رجوع شود به کتاب حلقه اسارت، نوشته جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه، نشر تسنیم اندیشه.