پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با نگاهی بین همه‌ی ملت‌ها و اقوامی که تاریخ به قله های آن صعود کرده و گوشه گوشه‌ی زوایای آن را بررسی کرده است به این مطلب پی خواهیم برد که پرستش و ستایش برخی موجودات و عناصر، قدمتی به بلندای شکل‌گیری همان ملت‌ها و اقوام دارد. اقوام ایرانی نیز همواره موجوداتی را پرستش کرده‌اند که البته به شهادت و گواهی تاریخ، در میان آنان بت و بت‌کده وجود نداشته است. پارسیان عناصر طبیعی مانند: خاک، آب، آتش، آسمان و حتی رودخانه ها و کوه ها را مورد ستایش و پرستش قرار می دادند و آن ها را مقدس می شمردند، آن ها از این جهت با ایلامی ها و مادها نقاط اشتراک بسیار دارند.
هخامنشیان نیز به عنوان اولین حکومت بسیار بزرگ ایرانی خدایان بسیاری را مورد احترام و پرستش قرار دادند. کوروش کبیر در هنگامه‌ی لشکر کشی به ماد ابتدا در برابر خدایان پارسی قربانی بجای آورد، سپس در ورود به سرزمین مادها برای خدای آنان قربانی کرد. او در بابل نیز خود را فرستاده‌ی خدای شهر، مردوک، خواند و...[1]
اما سخن درباره دین و مذهب این امپراطوری:
الف) چون گمان این می‌رود که دیانت زردشتی در زمان هخامنشیان هنوز رونق چندانی نداشته و مردم این سامان به اعتقادات قدیمی خود پای بند بودند، می‌توان نتیجه گرفت که آنچه برخی مورخین و نویسندگان قدیم یونانی از جمله هردوت، پلوتارخ و استرابو درباره دین ایرانی‌ها نوشته‌اند به احتمال قوی بر اصول دینی ایرانیان پیش از زردشت دلالت دارد. [2]
ب) مشیرالدوله، ریچار نیلسون فرای، بروسیوس و اکثر مورخین نیز در این باره می‌گویند: شاهان هخامنشی تعصب مذهبی نداشتند و بنابراین هر ملتی را به معتقدات خود وا می‌گذاشتند.
ج) در کتیبه اردشیر دوم که در همدان و شوش کشف شده است صحبت از ساخت صورت خدا یعنی آناهیتا و میترا می‌شود که این مطلب اولا با سنت زردشتی مخالف است، چون خدا را به جسم نمی‌آورند و در ثانی پرستش مهر نشان از سنت قدیم ایرانیان بوده است.[3]و[4]
د) عدم اعتقاد سخت و محکم؛ این مسئله در میان زردشتیان بسیار مهم و اصولی است (به نحوی که در زمان ساسانیان عده‌ی زیادی از مردم به خاطر عدم استقبال از آیین زردشت کشته می‌شوند) حال اینکه سنت پادشاهان هخامنشی بر پایه‌ی تساهل و تسامح و آزادی دینی استوار است و اثری از سخت‌گیری‌ها و رفتار دینی زرتشتی در رفتار و مدل حکومتی آنان مشاهده نمی‌کنیم.
و) نوع خاکسپاری شاهان هخامنشی نیز کاملا با روش و اصول خدشه ناپذیر زردشتی در مغایرت است. آن ها مراسم خاک‌سپاری و ایجاد مقبره داشته‌اند و حتی جنازه‌های برخی پادشاهان مومیایی شده است.[5]
ه) در کتیبه‌ها و آثار بدست آمده از پادشاهان هخامنشی هیچ اشاره‌ای به زردشت و روش و منش او نشده است که این مطلب بسیاری از ابهامات را روشن می‌نماید.

بنابراین می‌توان به استناد قوی و محکم نتیجه گرفت که پادشاهان هخامنشی دینی تلفیقی، همراه با تساهل و تسامح و به دور از تعصب که همراه با خدایان بسیار بوده، برای تاریخ به یادگار گذاشته‌اند و این که دین آن ها را زرتشتی بدانیم برچسبی است بدون پشتوانه علمی و دقیق.

پی نوشت ها:

[1]. ایران باستان، ماریا بروسیوس، ص 94
[2]. دین های ایران باستان، مهری باقری، ص 39
[3]. تاریخ کامل ایران، حسن پیرنیا، ص 138
[4]. ایران باستان، ماریا بروسیوس، ص 97
[5]. همان، ص 103