متن مقاله
همان‌طور که شب قدر در بین شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد، در میان فرق دیگر اسلامی نیز جایگاهی خاص دارد؛ اگر چه شیعه و اهل سنّت، در برخی موضوعات مرتبط با شب‌های قدر و مناسک ویژه آن، اختلاف نظرهایی دارند، اما در اهمیت آن هیچ‌کدام تردیدی ندارند که این اتفاق نظر از آیات قرآن کریم حاصل شده، و اختلاف نظرها نیز به علت اختلاف برداشت‌ها از این آیات، و روایات این فرقه‌ها پدید آمده است.
در مورد این‌که این شب در چه زمانی است، بین علمای اهل سنت و روایات نقل شده از آنان اختلافاتی وجود دارد:

به‌طور کلی می‌توان اقوال علما را به دو دسته تقسیم کرد:
1- شب قدر در کل سال مخفی است و مشخص نیست چه شبی است.
روایت ابن مسعود که می‌گوید: «تنها کسى مى‏‌تواند شب قدر را درک کند که یکسال تمام شب زنده‌دارى کرده باشد.»[1] با این‌که از او روایات دیگری نیز نقل شده است.
«جماعتی آن را در شب نیمه شعبان می‌دانند.»[2]

2- شب قدر در ماه رمضان است.
اقوال در مورد ماه رمضان نیز اختلافی است:

- در یکی از شب‌های این ماه به‌طور نامشخص.[3]
- شب هفده ماه رمضان.[4]
- دهه آخر ماه رمضان.
ماوردی می‌گوید: «در این‌که شب قدر در دهه سوم ماه رمضان است، تردیدى بین عالمان نباید باشد، چون ابوذر از رسول الله روایت کرده است که این شب در دهه پایانى ماه رمضان است.»[5]
روایت ابن عمر که از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کند: «شب قدر را در دهه پایانى رمضان بجویید.»[6]
بر این قول نقل عایشه، از حالات پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در دهه پایانى ماه رمضان نیز می‌تواند مؤید باشد: «آن‌گاه که دهه آخر رمضان فرا مى‌‏رسید، رسول خدا شب‌ها را بیدار بود و اهل و خویش خود را نیز بیدار مى‏‌داشت و از زنان دوری می‌جست.»[7]
و روایت ابن‌عمر که در صحیح مسلم آمده است: «پیامبر دهه سوم ماه رمضان را در اعتکاف بودند.»[8]

در این قول نیز اختلاف وجود دارد:
- در دهه آخر ماه رمضان (یکی از ده شب آخر)[9]
- در دهه آخر ماه رمضان (یکی از شبهای فردِ ده شب آخر، یعنی شب 21، 23، 25، 27، 29 ماه رمضان)[10]
- شب بیست و چهارم ماه رمضان
- شب آخر ماه رمضان[11]
- شب بیست و هفتم ماه رمضان
- شب بیست و سوم ماه رمضان
نووی در شرح صحیح مسلم آورده است: «گفته شده شب بیست و سوم، شب قدر است و این موضوع قول بسیارى صحابه و تابعین است.»[12]
در روایتى از ابن عمر، و سعید بن جبیر منقول است که فردى نزد پیامبر عرض کرد که در خواب دیده است، شب قدر، هفت روز مانده به پایان رمضان است و پیامبر فرمود خواب‌هاى شما که بر بیست و سوم توافق دارند، صحیحند و هر کس خواست شب‌زنده‌دارى قدر را درک کند، این شب را احیاء نگهدارد.[13]
داستان معروف «عبدالله بن انیس جُهنى» تاکید بر شب بیست و سوم ماه رمضان به عنوان شب قدر دارد.
وی از تیره جهنیه که دامداری بادیه نشین بود، به دلیل دورى از مدینه، امکان حضور دایم در مدینه را نداشت. روزى خدمت رسول خدا رسید و احوال خویش عرضه داشت که به دلیل بعد مسافت امکان حضور دایم در شب‏هاى رمضان و احیاء نگهداشتن را در مدینه ندارد و از پیامبر خواست تا شب قدر را براى او معین کند تا در آن شب در مدینه حضور یابد و به عبادت بپردازد. پیامبر در پاسخ وى فرمود: «شب بیست و سوم ماه رمضان»[14]

با وجود تعدد روایاتی که شب قدر را در ماه مبارک رمضان و به خصوص در دهه سوم این ماه می‌داند، روایات و احکام و تفاسیر عالمان اهل سنت، مبنى بر پنهان بودن شب قدر در یکی از شب‌های سال بدون تقویت هیچ احتمالی، تضعیف مى‌گردد؛ عمده‌‏ترین و بیشترین تاکید در روایات اهل سنت، بر شب بیست و سوم حکایت دارد، ولی این تنها در منابع منعکس شده است و در عمل، به استناد روایات مربوط به شب بیست و هفتم، این احتمال قوى‌‏تر ذکر می‌کنند و بر آن تأکید مى‌‏شود و اعمال ویژه شب قدر در میان اهل سنت، به طور خاص در این شب صورت مى‌‏پذیرد؛ اگر با توجه به روایات بخواهیم نتیجه بگیریم، احتمال شب قدر در بیست و هفتم از شب بیست و سوم قوی‌تر نیست (نهایتا از جهت تعدد و سند برابر است)، و آن‌چه بین عرف اهل سنت رایج شده، (بین عالمان و عامیان) ترجیح بلامرجح است.

پی‌نوشت:

[1]. المغنى، ابن قدامه، ج4، ص448. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
درالمنثور، سیوطی، ج15، ص554.
[2]. شرح الازهار، ابن مفتاح، ج4، ص164. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. درالمنثور، سیوطی، ج15، ص541.
[4]. شرح نووی بر صحیح مسلم، نووی، ج8، ص58.
درالمنثور، سیوطی، ج15، ص561.
[5]. الحاوی الکبیر، ماوردی، ج3، ص483. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. درالمنثور، سیوطی، ج15، ص541. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. المغنى، ابن قدامه، ج4، ص449. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[8]. شرح نووی بر صحیح مسلم، نووی، ج8، ‌ص66. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[9]. درالمنثور، سیوطی، ج15، ص542.
[10]. المغنى، ابن قدامه، ج4، ص449. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
درالمنثور، سیوطی، ج15، ص543.
[11]. درالمنثور، سیوطی، ج15، ص545.
[12]. شرح نووی بر صحیح مسلم، نووی، ج8، ص58. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[13]. المصنف، ابن ابی‌شیبه، ج6، ص268. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
درالمنثور، سیوطی، ج15، ص559.
[14]. سنن ابی‌داود، ابی‌داود سجستانی، ج2، ص530. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المغنى، ابن قدامه، ج4، ص451. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
درالمنثور، سیوطی، ج15، ص549. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.